اخیراً نشستی تخصصی با عنوان «روزنامه‌نگاری پهپادی» با حضور حمیدرضا خطیبی، روزنامه‌نگار و مترجم؛ حمید ضیایی پرور، مدیرکل دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها؛ احسان رحیمی، مشاور مدیرعامل سازمان فناوری، اطلاعات و ارتباطات شهرداری تهران؛ شهروز کیایی، مدیر برنامه و مسئول روابط عمومی گروه فرادید؛ ساجد محمدی، مدیر فنی بخش هلی‌شات شرکت آموت، حامد سعیدی، دبیر کارگروه پهپاد اتحادیهٔ هوافضا در دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها برگزار شد که در ادامه گزارش آن را می‌خوانید.
ضرورت‌های روزنامه‌نگاری پهپادی
حمیدرضا خطیبی
پرنده‌های هدایت پذیر از راه دور یا پهپاد عمری به‌اندازهٔ صنعت حمل‌ونقل دارند. این فناوری ابتدا در صنعت هوانوردی و در جنگ جهانی اول بود که استفاده از آن باب شد. تکنولوژی‌هایی مثل پهپاد بیشتر خواستگاه نظامی دارند و از طریق ارتش توسعه پیدا کردند. استفاده از پهپادها بیشتر در امور نظامی و تجسسی و تا حدی هم مساعی تا به امروز توسعه پیداکرده است. در دههٔ ۹۰ هم‌زمان با انقلاب دیجیتال پهپاد هم دست‌خوش دگرگونی‌های زیادی شده است. در دههٔ ۹۰ خود ایالات‌متحدهٔ آمریکا ۴۰ میلیارد دلار برای پهپاد هزینه کرد که نتیجهٔ آن در جنگ عراق و افغانستان مشخص شد. از همین ۲۰۰۰ هم استفاده‌های تجاری از پهپاد گسترش پیدا کرد مخصوصاً در حیطهٔ روزنامه‌نگاری، هرچند هنوز برای این مقوله در مرحلهٔ گردآوری اطلاعات است.
دو نشست مهم که یکی در ایالات‌متحده و دیگری در بریتانیا برگزار شد، مسائل مختلف این تکنولوژی نوین را از هوانوردی گرفته تا روزنامه‌نگاری موردبحث و بررسی قراردادند. از همان ابتدا ادارهٔ هوانوردی فدرال متولی این بحث معرفی شد و قرار شد تا سال ۲۰۱۵ ضوابطی را تهیه کنند که این اتفاق هم افتاد. هم‌زمان در سال ۲۰۱۲ در بریتانیا توسط مرکز مطالعات رویترز یک جلسات هم‌اندیشی برگزار شد و اندیشمندان از کشورهای مختلف به بحث دربارهٔ شرایط و ضرورت این حیطه در روزنامه‌نگاری پرداختند. نتایج هر دو اجلاس بسیار شبیه به یکدیگر بود و هر دو به این توافق رسیدند که برای روزنامه‌نگاری پهپاد سه سرفصل را قرار دهند یکی از آن‌ها بحث تکنیکال و فنی این روزنامه‌نگاری است، دیگری مسائل حقوقی و اخلاقی این حیطه و بحث سوم جنبه‌ها و ابعاد رسانه‌ای پهپاد بود. جلسات هم‌اندیشی بریتانیا توسط محققین آن به یک گزارش جامع تبدیل شد در جلسات هم‌اندیشی آکسفورد یکسری موارد و نگرانی‌های ابتدایی مطرح شد که مربوط به نقض حریم شخصی با توجه به جو امنیتی بعد از ۱۱ سپتامبر بود؛ و این نگرانی مدام در این جلسات وجود داشت که نگاه حمایتی به پهپاد مبادا باعث سوءاستفاده از این تکنولوژی جدید شود و بیشتر بحث بر سر این بود که حریم شخصی خود افراد نقض نشود و دولت باید وارد شود. بحث بعدی تداخل امنیتی این پهپاد با سایر هواپیماها بود مخصوصاً در جریان‌های خبری. اندیشمندان پهپاد را به عنوان آیندهٔ صنعت هوانوردی در نظر می‌گیرند که می‌تواند پیامدهای زیادی را برای روزنامه‌نگاری داشته باشد.
بسیاری این سؤال را مطرح می‌کنند که چرا از نظر فنی باید این مقوله از روزنامه‌نگاری برای خبرنگاران مهم باشد؟ در مورد روزنامه‌نگاری سنسور لازم نیست حتماً مهندس این رشته باشید و همان خروجی سنسور کفایت می‌کند تا روزنامه‌نگار آن داده‌ها را مورد تحلیل و پردازش خود قرار دهد اما برای روزنامه‌نگاری پهپاد، روزنامه‌نگار مجبور است که خودش پهپاد را به حرکت دربیاورد برای همین مسائل فنی برای روزنامه‌نگار پهپاد مهم می‌شود. این مقوله از روزنامه‌نگاری در این کشور دارای سه مرحله است یکی از آن‌ها اخذ مجوز و پروانهٔ کار با پهپاد، آشنایی با قوانین و دستورالعمل آزمایشگاه روزنامه‌نگاری پهپاد، اخذ بیمه برای پهپاد و همچنین آشنایی با مقررات هوانوردی که از طریق آزمون انجام می‌شود.
مهم‌ترین مشکل گرفتن مجوز است
احسان رحیمی
در سال ۱۳۵۵ «گرستر» توانست اولین تصاویر هوایی را در ایران با استفاده از بالون و هواپیما بگیرد. ما سفری به ترکیه داشتیم. در آنجا کتابی در اختیار ما قراردادند که در آن تصاویر هوایی از استامبول بود. این کتاب برای ما خیلی جذاب بود و پیگیر شدیم تا ما هم تصاویری هوایی از تهران تهیه کنیم. حدود سال ۸۹ بود که این ایده به ذهن ما رسید. ابتدا دنبال پهپادهایی بودیم تا بتوانیم آن را کنترل کنیم ولی در آن زمان تکنولوژی آن وارد ایران نشده بود و به صورت فراگیر هم در دسترس نبود؛ بنابراین پیگیر شدیم تا با هلی‌کوپترهای واقعی در سطح شهر تهران پرواز کنیم. حدود ۲۰ شرکت در تهران پیدا کردیم که خدمات پروازی در خارج از تهران می‌دادند؛ یعنی به‌هیچ‌عنوان اجازه پرواز در سطح تهران نداشتند. بعد از پیگیری‌هایی که صورت گرفت متوجه شدیم این کار سخت‌گیری‌ها و قوانین خاص خود را دارد. به عبارتی باید هلی‌کوپتر دو موتوره باشد که کمترین امکان صوت را داشته باشد و ما به این نتیجه رسیدیم که ناجا این هلی‌کوپترها را دارد. شهردار وقت با آقای احمدی مقدم مکاتبه‌ای کردند و ما توانستیم مجوز بگیریم تا در سطح شهر تهران – به جز جاهایی که ممنوعیت پروازی دارد- پرواز کنیم. ما به جز مناطق ممنوعه چهار صوت پروازی در سطح شهر تهران داشتیم که من فکر می‌کنیم اگر می‌خواستیم این پروازها را با این پهپادها انجام دهیم شاید حدود ۲۰۰ صوت پروازی نیاز بود. اگرچه مشکلات ما در آن زمان بیشتر بود ولی حسنش این بود که در یک ساعت توانستیم یک‌پنجم تهران را بگردیم و عکاسی کنیم. در کنار این پروژه‌ها، پروژه تهران سه‌بعدی داشتیم که با همین تکنولوژی و تجربه سال ۸۸ توانستیم تصاویر هوایی را تبدیل به تصاویر سه‌بعدی کنیم و کتاب آن هم چاپ شد. از مهم‌ترین مشکلات ما در این پروژه‌ها بیشتر بر روی مجوز گرفتن‌ها بود. تصاویر پهپادی و استفاده از آن‌ها در موضوعات گردشگری، ژورنالیستی و… در رساندن مطالب به مخاطب خیلی کمک می‌کند.
تاریخچه پهپادها در ایران
ساجد محمدی
در سال ۸۶ دغدغه تصویربرداری هوایی با استفاده از پهپاد در ایران شروع شد و مطمئناً در آینده پیشرفت بیشتری خواهد داشت. دغدغه‌ها از اول متفاوت بود. به عبارتی دغدغه اولیه ما پرواز با دوربینی بود که صرفاً بتوانیم نمای هوایی را تصویربرداری کنیم. در اوایل کار این نمای هوایی قطعاً یکسری ایرادات و ضعف‌هایی داشت. دغدغه‌ها کم‌کم به این سمت رفت که دوربین دلخواه خودمان را پرواز دهیم و این پرنده مأموریت‌هایی که قبلاً حتی فکر آن را نمی‌کردیم بتواند انجام دهد. کم‌کم این پرنده‌ها هوشمندتر شدند. در حال حاضر شرکت‌های مختلفی چه در ایران و چه خارج از ایران هم به عنوان کاربر و هم به عنوان سازنده این پرنده‌ها فعالیت دارند. شرکت‌ها پیشرفت‌های خوبی داشتند و الآن پرنده‌ها به سمتی می‌روند که شاید نیازی نباشد تا کاربر، کار خاصی انجام دهد. به‌عنوان‌مثال در اوایل یکسری هلی‌کوپترها بودند که دردسرهای زیادی داشتند و لازم بود تجهیزات زیادی با خود ببریم تا بتوانیم تصویربرداری کنیم. البته الآن هم اگر بخواهیم کاری حرفه‌ای انجام دهیم نیاز به تجهیزات دیگری هم داریم. بعدها یکسری پهپادهای دیگری وارد این عرصه شدند که می‌توان از آن‌ها به صورت نیمه‌حرفه‌ای یا آماتور نام برد. پهپادهای شرکت دی جی آی در ایران در حال حاضر روزبه‌روز در حال پیشرفت هستند. با توجه به اینکه موضوع این جلسه روزنامه‌نگاری پهپادی است باید بگویم اولین اصل در این قضیه این است که دغدغه شما خروجی تصویر یا خبرتان باشد. دومین دغدغه این است که شما بتوانید از این ابزار به راحتی استفاده کنید. شرکت دی جی آی از چند سری نیمه‌حرفه‌ای و آماتور شروع کرد و بعد سری‌های فانتوم و در ادامه سری‌های مویک به آن اضافه شد. به عبارتی کم‌کم پیشرفت کرد و پرنده‌های حرفه‌ای‌تر وارد کار شد. بر روی سری‌های اول یک دوربین بود و بعد کمی پیشرفته‌تر شدند به‌گونه‌ای که شما بتوانید تصویری بدون لرزش داشته باشید در سری‌های بعدی برد این پرنده‌ها بیشتر شد یعنی اگر قبلاً به سختی برد این پرنده‌ها به ۲۰۰ الی ۳۰۰ متر می‌رسید بعداً به راحتی به دو کیلومتر رسید و الآن در سری‌های مویک سیستم به‌گونه‌ای طراحی‌شده که پرنده تا ۷ کیلومتر می‌تواند دور شود. در آخرین سری این پرنده‌ها یکسری سنسور اضافه‌شده که پرنده می‌تواند سوژه را تشخیص دهد و به مانع برخورد نکند. آخرین مدلی که معرفی‌شده، پرنده مویک ایر است که حتی در جیب کت شما می‌تواند جای بگیرد و قابلیت جابجایی و استفاده آن آسان است. حدود قیمت‌ها از ۷ میلیون تومان تا ۱۰ میلیون تومان است و قابلیت بالا پایین شدن دارند. استفاده از این پهپادها همان‌طور که راحت‌تر شد مشکلات تیم‌های حرفه‌ای بیشتر شد. چون کاربر غیرحرفه‌ای بر اساس دانش کمی که دارد یکسری استانداردها را رعایت نمی‌کند.
کارکردهای سامانه هوشمند هوایی
حامد سعیدی
اتحادیه هوافضا تنها تشکل قانونی در این حیطه است که برای تولید و خدمات هوایی فعالیت دارد و دارای چندین شرکت است. کارگروه پهپاد از سال ۸۸ تأسیس شد و از سال ۸۹ رسالت جدیدی به عهدهٔ آن گذاشته شد و از سال ۹۴ هم با آمدن ربات‌های پرنده ما شروع به انتشار اخبار این حوزه و برگزاری آموزش‌ها در این مقوله شدیم. در حال حاضر ما فعالیتمان را در سامانهٔ هوشمند هوایی انجام می‌دهیم. در این سامانه پهپاد غیرنظامی و تمام آنچه یک کاربر برای پهپاد بخواهد در یک پلتفرم یکپارچه جمع شده است در این سامانه ما سعی کرده‌ایم تمام کارکردهای پهپاد در کشور از حمل‌ونقل گرفته تا آبیاری در زمین‌های کشاورزی، کنترل راه‌ها، پیدا کردن کوهنوردان، امداد و نجات اطلاع‌رسانی انجام شود. یکی دیگر از کارکردهای پهپادها تصویربرداری هوایی و واکنش سریع آن‌ها در منطقهٔ زلزله‌زدهٔ کرمانشاه بود که ما یگان واکنش سریع را به آن منطقه اعزام کردیم درحالی‌که بسیاری از مسئولان در آن روزها نمی‌دانستند در شهر سر پل ذهاب و ازگله چه خبر است. درحالی‌که ما با همین پهپاد حتی تعداد چادرهای توزیع‌شده را هم آنالیز کردیم که همین باعث توزیع درست‌تر کمک‌ها شد. در حال حاضر ما می‌دانیم که برای تمام امور عمرانی، ساخت‌وساز و هر آنچه بخواهیم علم کنیم نیاز به نقشه‌برداری داریم درحالی‌که این تکنولوژی نوین کار نقشه‌برداری را برای کاربران بسیار آسان کرده است و حتی ما می‌توانیم مناطق خارج از کشور را هم نقشه‌برداری کنیم. آنچه در اینجا مهم است آموزش و ثبت پلاک این هواپیماها هست. اعطای شناسنامه برای هر کدام از این پهپادها به این صورت است که بعد از بررسی صلاحیت افراد و گذراندن یک دوره آموزش یک‌روزه برای آن‌ها شناسنامه و پلاک برای این پرندهٔ بدون سرنشین صادر می‌شود. تا به امروز ۱۱ هزار کاربر این پهپاد را تهیه‌کرده‌اند که هفت هزار کاربر شاغل هستند و بیش‌ترین شغل‌ها به ترتیب شامل فیلم‌بردار و عکاسان بعد نقشه‌برداران و بعد مؤسسات حمل کالا. در این میان ۱۰۰ تیم خبری رسانه‌ای در این سامانه پرونده دارند که بخشی مربوط به افراد شاغل در صداوسیما و بخش دیگر مربوط به خبرگزاری‌هاست. افراد باید حتماً این مسئله را لحاظ کنند که از فروشگاه‌های مجازی و قانونی یک پهپاد تهیه کنند و بعد یک دوره آموزش یک‌روزه که شامل مقررات امنیتی و پروازی را بگذرانند که در آن مناطق ممنوعه و حد و حدود پروازها هم مشخص‌شده است را یاد بگیرند. بعدازاین به راحتی می‌توانند درخواست پلاک و شناسنامهٔ مالکیت بدهند. بعدازاین ماجرا می‌توانند به استانداری و فرمانداری شهرهای مختلف مراجعه کنند تا مجوزهای لازم برای ساختن تصویر و مستندها فراهم شود.
- سمیرا بختیار- زهرا حکیمی
