نگاهی به فیلم «ساعت 5 عصر» ساخته مهران مدیری

08 شهریور 1396
ساعت ۵ عصر ساعت ۵ عصر

چند قدم عقب‌تر از همیشه...

مهران مدیری در فیلم «ساعت 5 عصر» متکی بر همان کلیشه‌های امتحان شده در مجموعه‌های تلویزیونی‌اش پیش می‌رود. دوباره سیامک انصاری در همان تیپ فردی آگاه ولی گرفتار در میان جمعی نفهم ظاهر می‌شود و در فاصله صبح تا عصر مورد سوءاستفاده همگان قرار می‌گیرد. فیلم همین است. نابودی و اضمحلال یک فرد توسط جامعه استثمارگر پیرامونش که هیچ‌چیز بیشتری نسبت به کارهای قبلی مدیری ندارد.

فیلم با یک صبح عادی شروع می‌شود که با قطع آب و گرفتار شدن مهرداد پرهام در حمام دچار اغتشاشی می‌شود که تا ساعت پنج عصر ادامه می‌یابد تا پرهام نتواند به‌موقع به بانک برسد و در معرض خطر از دست دادن خانه‌اش به خاطر نپرداختن آخرین قسطش قرار بگیرد. تمام اتفاقاتی که در طول روز برای پرهام رخ می‌دهد و وقت او را تلف می‌کند و به سمت بدبختی و تباهی می‌کشاند، مجموعه‌ای از رخدادهای تصادفی، نامرتبط و بی‌معنایی است که به خاطر ازهم‌گسستگی‌شان نمی‌توانند از دل یکدیگر برآیند و در طول زنجیره روایت شکل بحرانی‌تری نمی‌یابند تا درنهایت به فاجعه‌ای منجر شوند که تباهی شخصیت را به دنبال بیاورند.

همه این موقعیت‌های مزاحم که به شکل موانع بر سر راه پرهام قرار می‌گیرد، چنان ایستا، ساکن و خنثی هستند که به‌واسطه آن‌ها هیچ کنش‌مندی متقابل و درگیر کننده‌ای میان شخصیت و محیط اطرافش شکل نمی‌گیرد و روایت با چنان ریتم کند، کش‌دار و کسالت باری حرکت می‌کند که انگار در حال جان کندن است و با تقلایی طاقت‌فرسا و مهلک جلو می‌رود و حوصله مخاطب را به سر می‌برد. مخصوصاً که تماشاگر با این پیش‌فرض اشتباه برای دیدن فیلم آمده است که مثل کارهای قبلی مدیری با اثری کمدی مواجه خواهد شد و بعد فیلمی عبوس و نچسب و بی‌مزه را می‌بیند که اساساً فاقد قصه جذاب و وسوسه‌برانگیزی است که اشتیاق دنبال کردن را در آدم به وجود بیاورد.

تصویری که مدیری از جامعه نشان می‌دهد، یک توده ناآگاه، دروغ‌گو، ریاکار، بی‌فرهنگ، مبتذل و ناسالم است که کاری جز نخبه کشی و قربانی کردن او در میان مناسبات و روابط ضد انسانی خود ندارد. هرچند فرد نخبه و متمایزی که در قالب همیشگی سیامک انصاری نشان می‌دهد، بیش از هر چیزی شخصی کندذهن، ساده‌لوح و دست‌وپا چلفتی را تداعی می‌کند که عرضه ندارد هیچ کار اثرگذار و روشنگرانه و پیشرویی را در جامعه انجام دهد و کاملاً حق اوست که زیردست و پای حملات وحشیانه جماعت فرصت‌طلب دربرگیرنده‌اش له شود. نگاه متکبرانه و تحقیرآمیز مدیری به مردم که بارها آن‌ها را به‌صورت جمعیت بی‌شکل و بی‌هویتی به تصویر می‌کشد که همچون گله‌ای گوسفند به خاطر منافع حقیر و پیش‌پاافتاده‌شان توی سروکله هم می‌زنند، چنان دافعه برانگیز است که اساساً مجالی برای سویه‌های انتقادی به معضلات فرهنگی و اجتماعی باقی نمی‌گذارد. نگاه اغراق‌شده و فانتزی گونه مدیری در نمایش استثمار فرد درستکار و مسئولیت‌پذیر توسط جماعت منفعت‌طلب در مجموعه «شب‌های برره» و «قهوه تلخ» به دلیل رویکرد هجوگونه و کنایی‌اش خصلت چالشگرانه و منتقدانه می‌یافت اما این تلخی و گزندگی در فیلم به دلیل لحن رئالیستی‌اش نوعی خشم و نفرت و غرور نسبت به مردم را منعکس می‌کند.

مدیری پشت دوربین همان فرد بازجوی درون فیلم است که با آن لبخند آزاردهنده و متفرعنانه از موضع برتر با پرهام حرف می‌زند و او را وامی‌دارد تا به طرز رقت‌انگیزی خودش را خوار و کوچک کند و زیر سؤال ببرد. همان کاری که مدیری در مواجهه با مخاطبانش انجام می‌دهد و میلیون‌ها نفر را به سینماها می‌کشاند و تصویری از یک ملت نفهم و نالایق را از خودشان نشان آن‌ها می‌دهد و بعد از همان‌ها انتظار دارد که برایش دست بزنند و فیلمش را پرفروش‌ترین فیلم تاریخ سینمای ایران کنند.

نزهت بادی

گزیده‌ای از نظرات منتقدان

علی فرهمند (روزنامه شرق)

«ساعت پنج عصر» در تصویر هم ساختار تلویزیونی دارد زیرا به‌صرف تصویربرداری صحنه‌های خارجی و «ریختن» هنرور در قاب که نمی‌توان میزانسن سینمایی خلق کرد. شکل‌گیری میزانسن فیلم معلول انسجام فیلم‌نامه است و اساساً فیلم‌نامه‌ای باید وجود داشته باشد. وگرنه با توسل به «کرین» و «ریل» و «لانگ شات» که نمی‌توان فیلم سینمایی ساخت. «ساعت پنج عصر» در کنار ایدهٔ یک‌خطی خوبی که دارد و ریتم تند شونده‌اش که متناسب با همین ایده عمل کرده، به علت ایرادات زیادی که دارد نتوانسته تبدیل به یک «فیلم سینمایی» شود. شوخی‌های فیلم هم بیش‌ازحد تکراری است تا جایی که تماشای یک‌سوم انتهاییِ فیلم واقعاً آزاردهنده به نظر می‌رسد.

آرش پارساپور (روزنامه قانون)

زمزمه‌ها و تبلیغات و پوسترهای ساعت 5 عصر، نوید از یک بازگشت خوب با طنز سیاسی فاخری از مدیری می‌داد که بعد از اکران به خیالی باطل تبدیل‌شده است. ساعت 5 عصر فیلم خوبی است ولی نه چیزی که قرار بود باشد یا بهتر بگویم، چیزی که پیش از اکران به ما نشان دادند و ماهرانه بازاریابی کردند.

موسی حسن‌وند (روزنامه مردم‌سالاری)

ممکن است ایده اولیه آن‌قدر درخشان بوده که مدیری را وادار به ساخت چنین فیلمی کرده و اسپانسرینگ و ... نقشی در ساخت این فیلم نداشته‌اند؛ اما واقعیت اینجاست که طنز به‌عنوان یکی از سخت‌ترین ژانرهای فیلم‌سازی شاخص‌های خود را می‌طلبد و این فیلم با این سطح از آب‌گرفتگی و پشت‌هم‌اندازی و سطحی‌نگری، از مهران مدیری که سال‌ها در سطح اول تلویزیون سریال‌های طنز را به مردم عرضه کرده و نقشی عمیق در بالا بردن سطح ذائقه مردم برای پذیرش کمدی موقعیت داشته است پذیرفتنی نیست.

مرتضی اسماعیل دوست (آینه نیوز)

فیلم «ساعت 5 عصر» نه زهر ریشخند به احوال جماعتی آویزان به فضایی پادرهوا میان سنت و مدرنیته دارد و نه استوار بر جاه‌طلبی سازنده برای ورود به کمدی سیاه است و باوجود سکانس‌هایی جذاب که به‌تنهایی دل‌نشین و درعین‌حال خلاقانه می‌باشد، به کلیتی ساختارمند از شاکله سینما منتج نمی‌شود و موقعیت‌های نمایشی فیلم «ساعت 5 عصر» همچون جزیره‌هایی جدا افتاده هیچ‌گاه به ساحل امن اثری سینمایی نمی‌رسند.

امیر قادری (کافه سینما)

با میزانسن‌های جذاب و فیلم‌برداری حساب‌شده و استفاده درست و به‌اندازه از جلوه‌های ویژه بصری و البته حضور درجه‌یک سیامک انصاری، «ساعت 5 عصر» مهران مدیری، فراتر از انتظارم بود.

پویان عسگری (7 فاز)

فیلمی که ناتوان در نمایش میزانسن اغتشاش به شلختگی در داستان‌گویی و التقاط در شیوه کمدی سازی می‌رسد و عاجز در خنداندن تماشاگر، به‌سرعت ازیادرفته و فراموش می‌شود؛ شبیه به یکی از اپیزودهای بی‌مزه یک کمدی نود شبی.

محسن شهمیرزادی (وطن امروز)

«ساعت ۵ عصر» در برهوت بی‌معنایی و ابتذال سینمای ایران نعمتی است، نعمتی که اگرچه دیدنش خالی از لطف نیست و در گفت‌وگوهای چهره به چهره نیز، آن‌هایی که اثر را دیده‌اند مانع تماشای «ساعت ۵ عصر» نمی‌شوند، ولو آن‌چنان نیز در دیدن آن تشویق نکنند؛ اما ضروری است مخاطب جهان‌بینی مدیری را درک کند و آگاهانه بر صندلی سینما بنشیند تا بتواند حال و هوای نه‌چندان خوش خود را پس از بلند شدن، کنترل کرده و تغییر دهد.

میثم کریمی (مووی مگ)

نخستین تجربه سینمایی مهران مدیری بیش از آنکه یک اثر طنز باشد، یک رویکردی انتقادی به وضعیت اجتماعی دارد و به عبارت ساده‌تر، یک اثر اجتماعی است؛ اما مشکل اینجاست که فیلم‌ساز به‌هیچ‌وجه نتوانسته از پس موقعیت‌سازی برای مطرح کردن انتقادات اجتماعی‌اش برآید و مجموعه‌ای از اپیزودهای سطحی را در فیلم گنجانده که اتفاقاً به‌هم‌پیوسته نیستند و مستقل عمل می‌کنند. اپیزودهایی که نشانی از خلاقیت و بلوغ در آن به چشم نمی‌خورد و تدوین عجیب فیلم نیز به کسل‌کننده شدن هرچه بیشتر این اپیزودها کمک شایانی نموده است.

هومن نشتایی) روزنامه روزان)

فیلم اصلاً به فضاسازی توجهی نکرده و در قالب کارهای تلویزیونی پیش رفته، فضاسازی اصلاً کامل نیست و نیاز به کار خیلی بیشتر از این دارد. چون قاب سینما خیلی متفاوت است. در کنار این، به شخصیت هم توجهی نمی‌شود و هیچ شخصیت‌سازی در ذهن مخاطب شکل نمی‌گیرد. چون کارگردان به شخصیت‌های ساده و سطحی اکتفا کرده است.

زهره آذین (نقد فارسی)

 فیلم مدیری، فیلمی نیست که ما از او توقع داشته باشیم، یا حداقل احساس کنیم که یک فیلم خوب دیدیم. یک طنز اجتماعی ضعیف که از کارهای تلویزیونی او بسیار عقب‌تر است. فیلمی که انتظار نداری از مهران مدیری ببینی.

ساعت ۵عصر

کارگردان، تهیه‌کننده، نویسنده: مهران مدیری. مدیر فیلم‌برداری: محمود کلاری. تدوین: امیر ادیب‌پرور. دستیار اول و برنامه‌ریز: علیرضا شمس.  مدیر صدابرداری: محمود خرسند. جانشین تهیه‌کننده و مدیر تولید: سید حسین هادیانفر. سرمایه‌گذار: اول مارکت. مدیر روابط عمومی: وفا ملک‌زاده. عکاس: علی درویش‌صفت. بازیگران:سیامک انصاری، آزاده صمدی، مهران مدیری، نگین معتضدی، امیر جعفری، پانته آ سیروس. 1396