نگاهی به کتاب «مریلین مونرو؛ سرگذشت من»

20 ارديبهشت 1399
 «مریلین مونرو» «مریلین مونرو»

می‌خوام یه هنرمند باشم نه ...

سلیس: مریلین مونرو از پول‌سازترین ستاره‌های عصر خود بود که برای حضور درصحنه سینما باید با مشکلات و جنگی نابرابر مواجه می‌شد، او باهوش ذاتی‌اش بخشی از این راه دشوار را طی کرد، اما گویا این مبارزه ناعادلانه پایانی نداشت و شاید همین شرایط موجب فروپاشی روحی او شد؛ بااین‌وجود در همین دوران بود که توجه برادران کندی به او جذب شد؛ اما دیری نپایید که اوضاع نا به سامان روحی مریلین او را به سمت خودکشی سوق داد، هرچند پیرامون مرگ این ستاره نام‌آشنا که باوجود گذشت سال‌های طولانی از مرگش هم چنان موردتوجه است، گمانه‌زنی‌های فراوانی وجود دارد. 

کسی از سینما دوستان جهان هست که درباره‌ی زندگی و دوران کاری کوتاه اما تأثیرگذار او و آنچه به فرامتن کارنامه­‌اش مربوط می­‌شود بی­‌تفاوت باشد؟! این میزان اقبال مترجمان و ناشران برای چاپ زندگی­نامه­‌اش هم‌ریشه در همین واقعیت بدیهی دارد. از این­‌ها گذشته به نظر می‌­رسد «نورماجین بیکر» که بعدها نام خود را به «مریلین مونرو» تغییر داد، نام و نشانی است که همیشه با ابهام و پرسش همراه بوده و دیگر دهه­‌هاست از جایگاه یک بازیگر ولو موفق خارج‌شده و حکم پدیده‌­ای منحصربه‌­فرد را یافته است. پدیده‌­ای که درباره‌ی چیستی و ابعادش افسانه‌­ها و حکایت‌­ها ساخته و گفته‌شده و این­‌طور که پیداست نمی­‌شود هم پایانی بر آن‌­ها متصور بود.

مریلین مونرو، همچنان یکی از آن رازهای نامکشوف تاریخ سینماست.

نشر گزیده کار دف برای چاپ این کتاب، یعنی «مریلین مونرو؛ سرگذشت من»، با در نظر گرفتن این پیشینه، خود اثر را هم بسیار شکیل و دلپذیر منتشر کرده است. کتاب مجموعه‌­ای است بسیار چشم‌نواز از سلیقه و جدی گرفتن کار نشر و ترکیب فکر شده‌ی داده­‌ها و درنهایت توازن بین اطلاعات تاریخی درباره‌ی مونرو و تحلیل فنی و هنری کارنامه‌ی او در مقام بازیگر. کتاب عیشی است تمام­عیار؛ ضیافت خاطره و تصویر و آماری که کم‌تر به آن‌­ها برخورده‌­ایم. ضبط­‌های عجیب و پرسش‌­برانگیز مثل «خودتُ» یا نحو غیرفارسی برخی جمله­‌ها که آشکارا از ترجمه می‌­آید در فرازهایی از متن، عیش خواننده‌ی فارسی را منقص می‌­کنند، اما به کلیت فرآیند لذت­بخش مواجهه با کتاب آسیب نمی­‌زنند.

اشاره به عکس‌­های متنوع و پرشمار کتاب هم ضروری است؛ آن‌هم در شرایطی که تعداد عکس­‌های بدون مورد سوژه با لحاظ کردن شرایط چاپ و نشر در امروز ما به نظر این­‌قدر زیاد نمی­‌آمد! پس بدون شک سپاس از ناشری این­‌قدر جدی و خلاق، کم‌ترین وظیفه‌ی ما به‌عنوان مخاطبان کتاب و عاشقان سینماست.

اما خود متن. آن­‌طور که در صفحه‌ی فیپای کتاب آمده، بخش یکم این محصول ممتاز نشر دف، نخستین بار با عنوان «داستان من» با ترجمه‌ی مهداد ایرانی­‌طلب، از سوی انتشارات جاجرمی در سال ۱۳۸۱ به فارسی منتشرشده و سایر بخش‌­ها تألیفی است. به این اعتبار پس از یادداشت ناشر و مقدمه‌ی مترجم، در ۳۵ فصلِ کم­‌حجم و پرکشش با روزگار و زندگی مریلین مونرو به قلم خود او مواجه می­‌شویم. دراین‌بین فصل­‌هایی مثل «به سرزمین عجایب پا می­‌گذارم، دنیا را می­‌گردم، بازگشت به قرن بیستم، داستان عشقی دیگری به پایان می­‌رسد، دردسر من با جووان کرافورد، چرا برای هالیوود مناسب نیستم، نسخه‌ی شخصی من برای شهرت و جنجال بر سر بالاتنه‌» به‌­شدت توصیه می­‌شوند. مقصود نگارنده اشاره به فصل‌هایی از کتاب است که از اسم تا رسم جلب نظر می‌­کنند و اگرنه جدای از باقی بخش­‌ها، دست‌­کم در نگاهی فراتر از کنجکاوی صرف و به لحاظ انسان­‌شناختی و جامعه‌­شناختی هم درخور بررسی‌اند.

توضیح این نکته هم ضروری است که این خاطرات به شکل دریغ آمیزی در میانه تمام می‌شوند، حتی پیش‌­تر از مرگ تراژیک و هنوز سؤال‌برانگیز ستاره در ۳۶ سالگی. «در اینجا دست­‌نوشته‌­هایی که مریلین به من داده، تمام می­‌شوند». (ص ۱۹۰، نقل از میلتون اچ. گرین. عکاس و دوست مریلین مونرو)

ما در این کتاب مونرو را در جایگاه انسانی به‌جا می­‌آوریم که شعر می‌­گوید، همسر سومش نمایشنامه‌نویس فرزانه‌­ای مثل آرتور میلر است، بیلی وایلدر، فیلم‌ساز افسانه‌­ای، در وصفش گفته آنی دارد که هیچ بازیگر دیگری از آن بهره‌­مند نیست (مضمون) و بالاخره می‌تواند جاذبه‌ی زنانه را به راز و اروتیسم قراردادی را به ویژگی­‌هایی کهن­‌الگووار بیامیزد. این‌یکی نمی­‌توانست و نمی‌­تواند جعلی باشد که اگر بود تاریخ‌مصرف داشت. در حقیقت توفیق کتاب در این است که ما را متقاعد می­‌کند که علت‌­العلل اقبال تاریخی و بی‌­نظیر به پدیده‌ی مونرو زیبایی صرف نیست. او موفق می­‌شود خود را از موجودیتی این­‌زمانی به سوژه­ای فرازمانی/فرامکانی بدل کند. این از سر تصمیمی آگاهانه بوده یا نه، اتفاقی است که افتاده و قابل نفی نیست. دکتر اکبر عالمی زمانی گفته بود در عمق چشمان هرکسی تعداد کتاب­‌هایی که خوانده پیداست.

این را بگذارید کنار حکایتی شنیدنی هنگام فیلم‌‌برداری «بعضی­‌ها داغشو دوست دارند» (بیلی وایلدر، ۱۹۵۹) که در کتاب «هیچ‌کس کامل نیست» (برگردان آرش عزیزی، نشر نیلا) آمده است: روزی مونرو با کلی تأخیر می‌­آید سر صحنه و برای گفتن دیالوگی یک‌کلمه‌ای بعد از چند ده برداشت، تازه رو می‌­کند به وایلدر که: «مگه باید اینو بگم؟!» (نقل به مضمون) خب به نظر می­‌رسد اینجا هم مثل خیلی از نمونه­‌های دیگر تاریخ هنر، مرز نادیدنی و غیرقابل تشخیصی وجود داشته باشد بین بلاهت و نبوغ. شاید بشود گفت حکم نهایی صادر کردن درباره‌ی این موضوع، نه از خرد که از تعجیل و علاقه به زمینی و دم دست کردن همه‌چیز می­‌آید. باید او را همین­‌طور که هست پذیرفت؛ کسی که شبیه هیچ­کس نیست.

بخش دوم کتاب با عنوان «ناگفته­‌ها»، زیر عنوان «شعرها و نامه­‌ها» را هم دربر می­‌گیرد. با نگاه به چند شعر مونرو به زبان‌اصلی و در کنارشان ترجمه­‌های مقبولشان، می‌­شود معدل کیفی استانداردی را به آن­‌ها نسبت داد. در ضمن در این بخش، تنها یک نامه آمده که آن‌هم نوشته‌ی جان اشتاین­بک، داستان‌­نویس برجسته‌ی چپ­‌گراست. (خالق شاهکار «خوشه­‌های خشم») «در اتفاقی نادر، جان اشتاین‌­بک در برابر دوربین سینما قرارگرفته و قصه­‌های این فیلم اپیزودیک را روایت می‌­کند. این همان تجربه‌ی همکاری جان اشتاین‌­بک با مریلین است که سبب شد تا سه سال بعد، طی نامه‌­ای شیرین از او عکس با امضا بخواهد.» (ص ۳۰۷، در وصف فیلم اپیزودیک خانه‌ی پُرِ اُ. هنری، تولید ۱۹۵۲ و ساخته‌ی مشترک هنری کاستر، هنری هاتاوی، ژان نگولسکو، هاوارد هاکس و هنری کینگ) با تکیه به خاطره‌ی خوب همین همکاری، نویسنده در این نامه از مونرو می­‌خواهد که یکی از عکس‌هایش را برای او بفرستد تا بدهد به برادرزاده‌ی همسرش که در آستانه‌ی بلوغ جنسی است تا خیال او راحت شود که مریلین مونرو می­‌شناسدش!

هر تصویری که از او دارید، اکنون فراموش کنید...

می­‌بینید؟ باز جلوه­ای از وجودی فرازمانی/فرامکانی که به‌­ویژه با در نظر گرفتن شرایط اجتماعی و اقتصادی دوران اوج­‌گیری­‌اش در مقام یک بازیگر/ستاره، دارد با سرعتی عجیب و در همان زمان حیات، ابعادی افسانه­‌وار می­‌یابد. به این فصل، یک ایراد کوچک هم می‌­شود گرفت: در پایان آن اشاره به این‌که عکس­‌های مونرو پس از مرگ یادآور عکس‌­های نوجوانی­‌اش در ساحل دریای زوما است، تازه باشد یا نه، تا حد زیادی سانتی‌­مانتال از آب درآمده. راستش را بخواهید به تعبیری شخصی و شاعرانه می­‌ماند که قابل استناد نیست.

بخش سوم کتاب، «فیلم­‌شناخت کامل آثار» نام دارد. خلاصه‌­ای از داستان هر فیلم به‌علاوه‌ی فهرست عوامل آن و بعد هم موضع‌­گیری مؤلف در باب کیفیت فیلم و نقل نظر غالب منتقدان و ذکر میزان توفیق اقتصادی فیلم در زمان اکران؛ اما این بخش از کتاب با انبوه عکس‌­ها مخاطب را به لذتی ماندگار می­‌رساند. فکرش را بکنید. هرکدام از فیلم‌­ها با چندین عکس، رنگی و سیاه‌وسفید.

حالا و با این پیش‌­زمینه­‌ها هیچ بی­‌حکمت نیست که نقل‌قولی تلخ اما راه‌گشا از الیا کازان شهیر بر پیشانی این کتاب آمده: هر تصویری که از او دارید، اکنون فراموش کنید... زندگی و زمانه‌ی مریلین مونرو با همه‌ی توضیحاتی که رفت، هنوز و همچنان یکی از آن رازهای نامکشوف تاریخ سینماست. ابهام و پرسش به قوت خود باقی است و اصلاً مگر هر فیگور هنری مهمی با همین هاله‌ی دلپذیر و دست گریز نیست که موجودیت می‌­یابد و مانا می‌­شود؟

امیرعطا جولایی، فیلم

 

گزیده‌ای از کتاب:

به اشک‌هایم توجهی نکرد و مصمم ادامه داد: «مرلین حالا مشکل تو رو با استودیوت می‌فهمم و حال استودیو رو هم درک می‌کنم. تو زن جوانی هستی که مدام پالس‌های جنسی از خودش می‌فرسته و این اصلاً ربطی به این نداره که به چی داری فکر می‌کنی یا داری چی کار می‌کنی. همه دنیا دیگه این پالس‌ها رو گرفته؛ وقتی روی پرده هستی مدام این پالس‌ها رو می‌فرستی؛ و برای روسای استودیو فقط این پالس‌هاست که جالبه. اصلاً هنرپیشه بودن تو براشون مهم نیست. می توی فقط بیای جلوی دوربین و از خودت این پالس‌ها رو بفرستی و براشون کلی پول بسازی. حالا می‌فهمم چرا نمی‌خوان تو رو به‌عنوان هنرپیشه، جدی بگیرن. جذابیت‌های جنسی تو براشون اهمیت بیشتری داره؛ و تنها چیزی که ازت می‌خوان اینه که با تصویر گرفتن از جاذبه‌های جنسی‌ات پول بسازن. دلایل و برنامه‌های اونا رو می‌فهمم.»

و به من لبخند زد.

مایکل گفت: «اگر فقط جلوی دوربین بایستی یا از جلوش رد بشی، هیچ بازی‌ای هم نکنی، می تونی کلی پول پارو کنی.»

گفتم: «من به دنبال چنین چیزی نیستم.»

به‌آرامی از من پرسید: «چرا»

جواب دادم: «چون می‌خوام یه هنرمند باشم نه یه محرک خل‌وچل. نمی خوام به‌عنوان یه الهه جنسی روی نوار سلولوئید به مردم فروخته بشم. شاید برای چند سال اول خوب بود؛ اما حالا همه‌چیز فرق کرده.»

 

مریلین مونرو؛ سرگذشت من

به همراه ناگفته­‌ها و فیلم­‌شناخت کامل آثار، ترجمه‌ی حامد ارم­‌جو، چاپ اول، نشر دف، ۱۳۹۸، رقعی، ۳۵۸ صفحه (مصور)، ۲۰۰۰ نسخه، ۱۴۰۰۰۰ تومان