امسال اصغر فرهادی، جعفر پناهی، پناه پناهی و محمدرضا میقانی چهار ایرانی در مهم‌ترین جشنواره سینمایی جهان هستند.
از سال گذشته که همه‌گیری ویروس کرونا جهان را درنوردید اقشار مختلف مردم هر یک با تعطیلی‌های نمادینی روبه‌رو شدند که خبر از وسعت این بحران جهانی می‌داد. برای عاشقان سینما هم برگزار نشدن جشنواره کن که هرسال در ماه مه برگزار می‌شود، به‌مثابه تعطیلی کعبه آمال بود؛ نمادی از بلایی که این ویروس سر صنعت سینما آورده بود.
جشنواره کنِ سال گذشته ابتدا به تأخیر افتاد و در پایان اصلاً برگزار نشد. ۵۶ فیلم را به‌عنوان فیلم‌های «کن ۲۰۲۰» معرفی کردند که اینجا و آنجا در جشنواره‌های دیگری که برخی به‌صورت مجازی برگزار شدند (مثل جشنواره نیویورک ۲۰۲۰ و ساندنس و برلین ۲۰۲۱) نمایش یافتند اما کن هرگز حاضر نشد مثل این جشنواره‌ها «جشنواره مجازی» برگزار کند و در این زمینه مقاومت کرد. تی‌یری فرمو، مدیر جشنواره، تأکید داشت که از اصول خود در این زمینه کوتاه نمی‌آید: سینما باید روی پرده سینما دیده شود.
کرونا بیش از آنکه ما خوش‌بین‌ترها فکر می‌کردیم پایدار شد و کن ۲۰۲۱ هم به تأخیر افتاد و در ماه مه برگزار نشد. حالا اما با دو ماه تأخیر، از ۶ تا ۱۷ ژوئیه، این جشنواره دوباره بازمی‌گردد. از زمانی که کرونا آمده، از سه جشنواره مهم دنیا (کن، برلین و ونیز) تنها یک مورد به‌صورت حضوری برگزار شد و آن‌هم جشنواره ونیز بود که در اوت ۲۰۲۰ بسیار محدودتر از همیشه برگزار شد. کنِ امسال (۱۴۰۰) هم شاید به‌اندازه سالهای معمول منتقد و خبرنگار نداشته باشد اما مسئولانش همه دارند می‌کوشند تا آن را در باشکوه‌ترین سطح ممکن برگزار کنند تا با غرشی بلند بازگشت سینمای جهان اعلام شود. برخی از منتقدان مشهور آمریکایی مثل مانولا دارگیس از «نیویورک‌تایمز» و جاستین چانگ از «لس‌آنجلس تایمز» حاضر نشدند برای شرکت در کن از اقیانوس اطلس عبور کنند و به کن بیایند.
امسال با توجه به انباشت دوران تعطیلی سینماها و جشنواره‌ها بیش از ۲۵۰۰ فیلم به کن ارائه شدند و برای همین بخش مسابقه امسال بزرگ‌تر از معمول است. ۲۴ فیلم در بخش مسابقه حضور خواهند داشت تا برای دستیابی به بزرگ‌ترین افتخار سینمای جهان، یعنی نخل طلا، رقابت کنند. گلایه همیشگی عدم حضور جدی کارگردانان زن امسال هم برطرف نشده است. از ۲۴ فیلم حاضر در مسابقه تنها چهار فیلم به کارگردانی زنان است که سه نفرشان فرانسوی هستند و یک نفر ایلدیکو انیدی اهل مجارستان است. در کل تاریخ کن تنها یک زن موفق به کسب نخل طلا شده و آن‌هم جین کمپیونِ نیوزلندی برای «پیانو» بود. (۱۹۹۳)
کن در یکی از موارد اصلی اعتقادی خود نیز به پافشاری ادامه می‌دهد و امسال هم حاضر به پذیرش فیلمی از نتفلیکس نشده است. این بدین دلیل است که این شبکه حاضر نیست از قانون کن پیروی کند و فیلم‌های خود را پیش از نمایش اینترنتی در سینماهای فرانسه نشان دهد. آقای فرمو گفته دست‌کم دو فیلم نتفلیکس بود که او دوست داشت در کن ببیند اما بازهم توافق حاصل نشد.
کن؛ پر چهره مثل همیشه
اسپایک لی، کارگردان شهیر آمریکایی که قرار بود رئیس هیئت‌داوران کن ۲۰۲۰ باشد حالا برای ایفای همین نقش به کن ۲۰۲۱ آمده. فیلم «پنج هم‌خون» خود او سال گذشته خیلی دیده نشد اما حضورش در کن دوباره توجه‌ها را به این سینماگر مؤلف جلب می‌کند. علاوه بر آقای لی، هیئت‌داوران امسال همه سینماگر هستند به‌جز میلن فارمر، خواننده کانادایی فرانسوی. بنا بر چند دهه اخیر خبری از حضور منتقدان در هیئت‌داوران نیست. از میان بازیگران سونگ کانگ هوی کره‌ای حضور دارد که در کن ۲۰۱۹ با «انگل» به چهره‌ای جهانی تبدیل شد؛ و طاهر رحیم، بازیگر فرانسوی الجزایری‌تبار. مگی گیلنهال و ملانی لوران دو بازیگر زن حاضر در هیئت داوراند که تجربه کارگردانی فیلم نیز دارند. کلبر مندونسا فیلیوی برزیلی، جسیکا هاسنر اتریشی و متی دیوپِ فرانسوی‌ـ‌سنگالی که در کن ۲۰۱۹ با «آتلانتیک» درخشید از دیگر اعضای هیئت داوراند.
بین کارگردانان حاضر در بخش مسابقه نگاه ایرانی‌ها طبعاً جلب اصغر فرهادی است، نام‌آورترین کارگردان زنده ایرانی جهان که با چندین بار حضور در کن و کسب دو جایزه اسکار از مهم‌ترین نام‌های سینمای جهان است. آقای فرهادی با فیلم «قهرمان» در بخش مسابقه حضور دارد که اطلاعات بسیار اندکی راجع به آن به بیرون درز کرده است.
این فیلم که پیش از شروع جشنواره توسط استودیو آمازون خریداری‌شده، در شیراز فیلم‌برداری شده است و تدوین آن بر عهده همکار قدیمی فرهادی، هایده صفی‌یاری، است. فرهادی فیلم قبلی‌اش، «همه می‌دانند» را با برخی از مشهورترین بازیگران جهان همچون خاویر باردم و پنه‌لوپه‌کروز به زبان اسپانیایی ساخت؛ فیلمی که افتتاحیه کن در سال ۲۰۱۸ بود اما به‌اندازه فیلم‌های قبلی او مثل «جدایی نادر از سیمین» و «فروشنده» با اقبال مواجه نشد.
فرهادی این بار همان‌طور که وعده داده بود به موضوعات ایرانی و زبان فارسی بازگشت است. امیر جدیدی که در سال ۱۳۹۶ برای «عرق سرد» و «تنگه ابوقریب» سیمرغ بلورین بهترین نقش اول مرد را گرفت بازیگر اصلی فیلم است. دیگر بازیگر فیلم محسن تنابنده ۴۶ ساله است که تابه‌حال چهار بار سیمرغ بلورین برده و علاوه بر بازیگری در رشته فیلم‌نامه‌نویسی نیز نامزد این جایزه شده است. بازیگر زن اصلی فیلم فرشته صدر عرفایی است که او را علاوه بر بازیگری به‌عنوان گوینده و عروسک‌گردان و همکاری با کامبوزیا پرتوی، همسر سابقش می‌شناسیم.
دختر آقای فرهادی، سارینا فرهادی، در «جدایی نادر از سیمین» در نقش ترمه درخشید و جهانی شد و حتی خرس نقره‌ای جشنواره برلین را به‌طور مشترک با لیلا حاتمی و ساره بیات از آن خود کرد. البته او را حتی در سنین پایین‌تر ۴ و ۹ سالگی در دو فیلم ساخته مادرش، پریسا بخت‌آور، یعنی «پشت کنکوری‌ها» و «دایره‌زنگی» هم دیده بودیم. سارینا که حالا ۲۲ ساله شده با «قهرمان» برای اولین بار به بزرگ‌ترین جشن سینمایی جهان، کن، می‌آید.
چنان‌که گفتیم داستان فیلم هنوز معلوم نیست اما «هالیوود ریپورتر» در موردش نوشته: «روایت پرتعلیق فیلم به نظر بازگشتی است به حیطه آشنای فرهادی: درامِ خانگی دعواهای درونی خانواده با صمیمیتی خاص و ظریف.» شهرت فرهادی باعث شده از همین حالا این فیلم جزو شانس‌های کسب جایزه در کن تلقی شود.
فرهادی اما رقبای سفت و سختی دارد. فیلم افتتاحیه امسال، فیلمِ موزیکال «آنت» ساخته لئوس کاراکس است، کارگردان شاعرمآب فرانسوی که حالا نخستین فیلم انگلیسی خودش را با بازی آدام درایور و ماریون کوتیار ساخته است. این دو به ترتیب نقش یک کمدین استندآپ و یک بازیگر مشهور اپرا را بازی می‌کنند و داستان فیلم حول دختر بااستعدادشان می‌گذرد.
آقای فرمو موفق شده دو نفر از کارگردانان بزرگی که اسامی فیلمشان در کن ۲۰۲۰ آمده بود را راضی کند که یک سال صبر کنند تا فیلم‌هایشان را در کن ۲۰۲۱ نمایش دهند: وس آندرسون، کارگردان صاحب سبک آمریکایی با «مراسله فرانسوی» می‌آید، فیلمی پر از بازیگر معروف که داستانش حول یک روزنامه خیالی در ایالت کانزاس آمریکا می‌گردد که در فرانسه دفتر دارد. تیموتی شالامه، بیل موری، فرانسیس مک‌دورمند، بنیسیو دل‌تورو، سرشه رونان و تیلدا سوئینتون در این فیلم حضور دارند تا آن را به یکی از پرستاره‌ترین فیلم‌های سالهای اخیر تبدیل کنند. آندرسون حدود ده سال پیش با «قلمرو طلوع ماه» به کن آمده بود. حالا آیا در سن ۵۲ سالگی می‌تواند به اولین نخل طلای خود دست پیدا کند؟ جالب اینجا است که او تابه‌حال هفت بار نامزد جایزه اسکار شده اما هرگز آن را فتح نکرده است.
دیگر کارگردانی که برای فرمو یک سال صبر کرده پل ورهوفن هلندی است. قدیمی‌ترها او را برای فیلم‌هایی مثل «روبوکاپ» (۱۹۸۷) و «غریزه اصلی» (۱۹۹۲) می‌شناختند اما در قرن بیست و یکم از فضای هالیوود فاصله گرفته و فیلم‌هایی جسورانه‌تر می‌سازد. در سال ۲۰۱۶ او با «ال»، تریلری (مهیج‌ـ‌روان‌شناسانه، زیرگونه از گونه سینمایی مهیج) با موضوعات جنسی و روانکاوی با بازی تکرارناشدنی ایزابل هوپر، کن را مسحور کرد و حالا در سن ۸۲ سالگی با «بنه‌ده‌تا» آمده؛ فیلمی که در قرن هفدهم می‌گذرد و شخصیت اصلی‌اش راهبه‌ای متفاوت است.
از میان برندگان پیشین نخل طلا هم چند نفر به کن بازگشته‌اند: نانی مورتیِ ایتالیایی با «سه‌طبقه» حضور دارد که داستان چند همسایه است؛ ژاک اودیار، کارگردان بزرگ فرانسوی با «پاریس منطقه ۱۳» که نویسندگی‌اش بر عهده سلین اسکیامایی بوده که در کن قبلی با «پرتره زنی در آتش» یکی از بهترین فیلم‌های سال را داشت؛ و آپیچاتپونگ ویراستاکول، کارگردان تایلندی که حالا برای نخستین بار به زبان انگلیسی فیلم ساخته است. در «مموریا»ی او تیلدا سوئینتون در نقش زنی اسکاتلندی ظاهر می‌شود که مشغول کوه‌نوردی در کلمبیا است که به ارواح برخورد می‌کند.
فرانسوی‌ها مثل همیشه بیش از همه در کن حضور دارند و علاوه بر اودیار دیگر چهره نام‌آشنا فرانسوا اوزونِ پرکار است که با «همه‌چیز خوب پیش رفت» آمده است، داستان پیرمرد ۸۵ سالهای که پس‌ازاینکه بر اثر سکته مغزی، نیمه فلج می‌شود از دخترش می‌خواهد به او برای پایان زندگی‌اش کمک کند. سوفی مارسو و شارلوت رمپلینگ ستاره‌های این فیلم‌اند.
از میان سایر چهره‌های حاضر در بخش مسابقه توجه آمریکایی‌ها بیش از همه به شان پن جلب شده است. دفعه قبل که این بازیگر‌ـ‌کارگردان آمریکایی به کن آمد سال ۲۰۱۶ با فیلم «آخرین چهره» بود؛ فیلمی آن‌قدر فاجعه‌بار که در سینما بارها هو شد. این بار او با تریلر جنایی «روز پرچم» به کن آمده است که در آن خودش نقش یک دزد را بازی می‌کند. دخترش، دیلان پن، بازیگر نقش اول زن فیلم است و دیگر فرزندش، هاپر پن، هم یکی از نقش‌های فرعی را دارد.
اما بسیاری از دوستداران سینما احتمالاً بیشتر به یک آمریکایی دیگر توجه نشان می‌دهند: شان بیکر که پیش‌تر با «پروژه فلوریدا» در بخش‌های فرعی کن خودی نشان داده بود و حالا با «موشک سرخ»، قصه مردی در ایالت تگزاس که بازیگر کهنه‌کار فیلم‌های غیراخلاقی است به بخش مسابقه آمده است. این فیلم عمدتاً از نا بازیگرها استفاده می‌کند. جوهو کوئوسماننِ فنلاندی پیش‌تر با «شادترین روز زندگی اولی ماکی» که روایت سیاه‌وسفیدی از زندگی یک بوکسور بود در بخش «نوعی نگاه» جایزه اول را برده بود و حالا با «کوپه شماره ۶» به بخش مسابقه آمده: اقتباسی از رمانی نوشته روزا لیکسومِ فنلاندی که داستان زنی است که در آخرین روزهای اتحاد شوروی با قطار به مسکو می‌رود.
ژولیا دوکورنو که با «خام» طرفداران خاص بسیاری پیداکرده بود حالا با فیلم ترسناک و علمی‌ـ‌تخیلی «تیتان» می‌آید و یکی از چهار کارگردان زن حاضر در بخش مسابقه است. نویسنده شما اما بیش از همه منتظر فیلم یکی دیگر از این چهار کارگردان است: میا هانسن لاو، کارگردان صاحب سبک چهل‌ساله فرانسوی که با «جزیره برگمان» برای نخستین بار در بخش مسابقه حاضرشده: فیلمی راجع به یک زوج فیلم‌نامه‌نویس که برای الهام گرفتن به همان‌جایی می‌روند که اینگمار برگمان روزهای بسیاری از زندگی‌اش را در آنجا گذراند: جزیره کوچک فارو در سوئد (با جزایر فاروی دانمارک اشتباه نشود.)
پدر و پسر پناهی؛ و محمدرضا میقانی
از بخش مسابقه که بگذریم ۱۸ فیلم در بخش «نوعی نگاه» حضور دارند که دست‌کم دو فیلم از خاورمیانه‌اند: «حسنِ متعهد» از حسن سمیح کاپلان‌اوغلوی ترکیه و اران کولیرین با «بگذارید صبح شود».
فیلم‌های دیگری نیز در بخش‌های خارج از مسابقه، نمایش‌های نیمه‌شب، نمایش‌های ویژه، فیلم‌های اقلیمی (راجع به محیط‌زیست)، فیلم‌های کوتاه، سینه فونداسیون (منتخب مدارس فیلم‌سازی سراسر جهان) و کلاسیک‌های کن (فیلم‌های کلاسیک) حاضرند. مثل همیشه شاهد فیلم‌های دو بخش کناری جشنواره که توسط جشنواره مرکزی اداره نمی‌شوند نیز خواهیم بود: «هفته بین‌المللی منتقدین» که امسال مثل همیشه تمام هفت فیلم بلند آن نخستین ساخته کارگردان‌هایش هستند و در ضمن چهار فیلم را به‌صورت مهمان از جشنواره مورلیای مکزیک نشان می‌دهد و بخش «دو هفته با کارگردانان» که توسط اتحادیه کارگردانان فرانسه اداره می‌شود.
علاوه بر اصغر فرهادی، سه فیلم‌ساز ایرانی دیگر نیز در بخش‌های مختلف جشنواره حضور دارند.
محمدرضا میقانی فیلم ۱۴ دقیقه‌ای «ارتودنسی» را در بخش بهترین فیلم‌های کوتاه دارد. این افتخار بزرگی برای میقانی است چراکه امسال به‌خصوص با توجه به انباشت فیلم‌های متعدد، هزاران فیلم کوتاه به جشنواره ارائه‌شده بودند و راه یافتن به ۱۰ نامزد نهایی دستاورد مهمی محسوب می‌شود. آقای میقانی در مورد فیلمش که آن را با هزینه شخصی ساخته، به رسانه‌ها گفته است: «این فیلم درباره رابطه یک نوجوان با اجتماع است. اینکه تفاوت ظاهری او چه تأثیری در روابط اجتماعی او بین دوستان و اطرافیانش می‌گذارد و در این میان ساختار خانواده فرزند را بر اساس خواسته‌های خود به کدام سمت می‌برد.»
میقانی برای کسب نخل طلای ویژه فیلم‌های کوتاه باید با رقبایی از صربستان، مقدونیه شمالی، کوزوو، دانمارک، فرانسه، پرتغال، برزیل، هنگ‌‌کنگ، ایسلند و چین روبه‌رو شود.
پناه پناهی، فرزند جعفر پناهی، با فیلم «جاده خاکی» در بخش دو هفته با کارگردانان حضور دارد؛ فیلمی خانوادگی که در آن حسن معجونی، پانته‌آ پناهی‌ها و رایان سرلک حضور دارند. این نخستین ساخته این کارگردان جوان است.
پناهی پدر هم در بخش نمایش‌های ویژه جشنواره به‌عنوان یکی از هفت کارگردان فیلم اپیزودیک «سال طوفان ابدی» حضور دارد؛ روایتی از سال طوفانی ۲۰۲۰. به‌غیراز جعفر پناهی، ویراستاکول، آنتونی چنِ سنگاپوری، لورا پویتراسِ آمریکایی و دومینگا سوتومایور کاستیلوی شیلیایی (اولین زن برنده یوزپلنگ طلایی بهترین کارگردانی در جشنواره لوکارنوی ۲۰۱۸) از دیگر کارگردانان این فیلم هستند.
برای نخستین بار بخشی به نام «پریمیرز» هم به کن اضافه‌شده است که به نظر می‌آید بیشتر فیلم‌های مستند در آن هستند. ازجمله «ولوت آندرگراند» راجع به گروهی به همین نام به کارگردانی تاد هینز، چهره‌ای نام‌آشنا در سینمای مستقل آمریکا؛ آندریا آرنولد با فیلم «گاو» که راجع به زندگی دو گاو است و امیدواریم از گاو مشد حسن قدیمی ما معروف‌تر نشود؛ لئو اسکات و تینگ پو با فیلم «وال» راجع به زندگی وال کیلمر، بازیگر آمریکایی. البته همه فیلم‌های این بخش جدید مستند نیستند. ماتیو آمالریکِ فرانسوی که همیشه طرفدارهای خودش را دارد، با «مرا محکم بچسب» می‌آید که درامی خانوادگی است با بازی ویکی کریپس، بازیگر دوست‌داشتنی لوکزامبورگی که امسال در «جزیره برگمان» نیز حضور دارد (مارکسیست‌ها تا ابد او را با بازی در نقش جنی مارکس در «کارل مارکس جوان» به خاطر خواهند آورد).
اگر حضور این‌همه ستاره کافی نباشد، کن امسال نخل طلای افتخاری خود را به جودی فاستر می‌دهد، بازیگر آمریکایی ۵۸ ساله که نخستین بار در سال ۱۹۷۶ و در سن ۱۳ سالگی با «راننده تاکسی» به کن آمده بود.
