محمدمهدی فرقانی
«گزارشگری تحقیقی» که به‌طور عمده در ژانر گزارش تبلور می‌یابد، یکی از شیوه‌های کارآمد و پیشرفته و یک مکتب تحول‌انگیز در روزنامه‌نگاری است که سابقه تاریخی آن دست‌کم به اواخر قرن نوزدهم بر‌می‌گردد؛ اما تحلیل‌گران تاریخ مطبوعات، نقطه عطف آن را به سال ۱۹۷۳، یعنی زمانی که سلسله گزارش‌های دو روزنامه‌نگار آمریکایی به نام‌های «کارل برنشتاین» و «باب وودوارد» درباره رسوایی «واتر گیت» در روزنامه «واشینگتن پست» به چاپ رسید و منجر به کناره‌گیری ریچارد نیکسون از ریاست‌جمهوری امریکا شد، نسبت می‌دهند.
از آن زمان، گزارشگری تحقیقی به‌عنوان یک شیوه تأثیرگذار روزنامه‌نگاری که در خدمت بهبود کیفیت زندگی مردم قرار دارد، راه خود را به منابع آموزشی روزنامه‌نگاری باز کرده است. این گزارش‌ها در سال ۱۹۷۴ در کتابی با نام «همه مردان رئیس‌جمهور» به‌وسیله گزارشگران مزبور منتشر شد و مبنای ساخت یک فیلم سینمایی به همین نام نیز قرار گرفت.
انگیزه و هدف اصلی این نوع روزنامه‌نگاری را که شکل تکامل‌یافته روزنامه‌نگاری تشریحی به شمار می‌رود، می‌توان دفاع از منافع عمومی جامعه، خدمت به پیشبرد دمکراسی و حقوق بشر، تحکیم و تثبیت جایگاه قانون و اخلاق در جامعه، بسط آزادی بیان و قلم، پاسخگو کردن مسئولان و حساب‌کشی از آنان، افشای فساد و سوءاستفاده از قدرت و ثروت، جلوگیری از پنهان کردن تخلفات و کمک به تحقق حق آگاهی و دسترسی مردم به اطلاعاتی دانست که صاحبان قدرت و ثروت می‌خواهند آن را پنهان و درنتیجه، منافع عمومی را در جهت منافع فردی و گروهی خود مصادره کنند.
این شیوه روزنامه‌نگاری در ایران هنوز تا حد زیادی ناشناخته است و در تاریخ مطبوعات ایران، موارد چندانی را نمی‌توان سراغ گرفت که با تعریف سازگار باشد؛ زیرا ساخت قدرت و وضعیت مدیریت و مالکیت مطبوعات و سایر رسانه‌ها، مانع شکل‌گیری چنین شرایطی بوده است.
برخی تحلیل‌گران معتقدند که گزارشگری تحقیقی در عصر حاضر حتی در کشورهای غربی که مدعی استقلال، بی‌طرفی و آزادی مطبوعات و سایر رسانه‌ها هستند نیز، روزگار خوشی را سپری نمی‌کند؛ زیرا وابستگی روزافزون رسانه‌ها به منابع قدرت اعم از قدرت سیاسی یا اقتصادی و گره خوردن منافع آن‌ها به یکدیگر، نقش تعیین‌کننده آگهی‌دهندگان، تجاری شدن بیش‌ازپیش مؤسسات رسانه‌ای، هزینه‌بر و زمان‌بر بودن و خطر بالای تهیه گزارش‌های تحقیقی، از تعداد این نوع گزارش‌ها در رسانه‌ها کاسته است. باوجوداین، همچنان می‌توان شاهد نمونه‌هایی هرچند محدود از گزارش‌های تحقیقی، در مطبوعات و تلویزیون‌های معتبر بین‌المللی بود.
برخی از گزارش‌های برنامه پانوراما، ازجمله گزارش تلویزیونی که در سال ۲۰۱۲ در مورد نقش دولت بریتانیا در همکاری با سرویس‌های امنیتی دولت لیبی برای دستگیری و تحویل مخالفان دولت قذافی در خارج از کشور و ازجمله در انگلستان، تهیه و منتشر شد و رسوایی بزرگی برای دولت انگلیس که مدعی حمایت از پیشبرد دمکراسی در لیبی بود، به بار آورد و نیز چندین گزارش مشابه دیگر را مانند یک گزارش تلویزیونی که در همان سال در مورد نقش شرکت‌های فراملی و بین‌المللی در حمایت از قانون آزادی حمل اسلحه در آمریکا منتشر شد، می‌توان در زمره گزارش‌های تحقیقی مؤثر به شمار آورد که استفاده از فناوری‌های پیشرفته ضبط صدا و تصویر نیز بر کیفیت کار افزوده بود.
انتشار صدها هزار سند محرمانه سیاسی در سایت «ویکی لیکس» که جنجال به پا کرد، گرچه به لحاظ فرآیند نمی‌توان مصداق به شمار آورد، اما از حیث کارکرد، می‌توان تا حدی مشابه گزارش تحقیقی دانست.
تحلیل‌گران بر این باورند که همه روزنامه‌نگارانی که خود را در جبهه خدمت به مردم می‌دانند، باید تلاش کنند تا این شیوه روزنامه‌نگاری نه‌تنها زنده بماند که تقویت و ترویج شود تا رسانه‌ها بتوانند نقش نظارتی و دیده‌بانی خود را برای حراست از منافع عمومی ایفا کنند. تحقق این امر، بیش و پیش از هر چیز در گرو شناخت هدف‌ها، کارویژه‌ها، ساختار و محتوای گزارش تحقیقی است؛ زیرا تا معرفت و شناخت لازم در این زمینه به دست نیاید، تلاش و اقدام عملی چندانی را نمی‌توان برای به‌کارگیری آن انتظار داشت.
در ایران کارکرد اصلی چندان شناخته‌شده نیست. آنچه در ادبیات روزنامه‌نگاری کشورمان غالباً به‌عنوان گزارش تحقیقی از آن یاد می‌شود، گزارش‌هایی هستند که گزارشگر برای تهیه آن‌ها، بیش از گزارش‌های عادی و روزمره به تحقیق و جستجو می‌پردازد و علاوه بر گفتگوهایی که تا حدی جنبه چالشی دارند، از آمار و ارقام بیشتری نسبت به سایر گزارش‌ها استفاده می‌کند و به‌اصطلاح تا حدودی عمیق‌تر به مسائل می‌نگرد؛ درحالی‌که این نوع گزارش‌ها را (که تعدادشان در مطبوعات و رسانه‌ها زیاد هم نیست) می‌توان مصداق گزارش (روزنامه‌نگاری) عمقی دانست که باهدف‌ها و کارکردهای گزارش تحقیقی با رویکردی که در این فصل مطرح می‌شود، فاصله دارد.
تعاریف و کارکردها
هوگو.دی.برگ مؤلف کتاب «روزنامه‌نگاري تحقيقي» می‌نویسد: غالباً روزنامه‌نگاری را اولین پیش‌نویس تاریخ می‌دانند. در مقام مقایسه می‌توان گفت که نیز در حکم اولین پیش‌نویس تثبیت قانون است. او معتقد است که روزنامه‌نگاران تحقیقی، توجهی به تفسیرهایی که نهاد قدرت یا صاحبان قدرت از هر رویداد و واقعه به مردم می‌قبولانند، ندارند؛ بلکه همیشه به پشت این تفاسیر می‌اندیشند و حس تشخیص درست از نادرست را در ما تقویت می‌کنند.
شعار آن‌ها این است: وفاداری به حقیقت، قانون، عدالت و اخلاق. از نگاه او، روزنامه‌نگار تحقیقی به کندوکاو مسائل سیاسی و اجتماعی می‌پردازد و ماهیت پنهان آن‌ها را آشکار می‌سازد. این افشاگری تنها به اعمال سوء سیاستمداران محدود نمی‌شود، بلکه عملکرد نهادها و سازمان‌های مختلفی را که در جامعه فعالیت می‌کنند نیز، موردتحقیق و بررسی قرار می‌دهد.
درنهایت، دی برگ تعریف زیر را از ارائه می‌کند: «تلاشی است برای دستیابی به حقیقت درجایی که حقیقتی پنهان‌شده و دیگران (مردم) نیازمند دانستن آن هستند. در این شیوه روزنامه‌نگاری، تـلاش می‌شود نتایج تحقیقات، بی‌طرفانه منعکس شود.»
گزارشگری تحقیقی، کار شخصی، خلاقانه و داوطلبانه درباره موضوع‌های مهمی است که افراد یا گروه‌هایی سعی در پنهان کردن آن‌ها دارند. این بدان معناست که انتشار نتایج تحقیق دیگران یا انتشار اسناد محرمانه توسط سازمان‌هایی که مالک آن هستند، گزارشگری تحقیقی نیست.
در ادامه، دیدگاه‌های مختلف در مورد تعریف و کارکرد گزارش تحقیقی بررسی می‌شود:
گزارشگری تحقیقی فرایند اندیشمندانه‌ای است، شامل جمع‌آوری و دسته‌بندی افکار، ایده‌ها و حقایق، ساختن الگوها، تحلیل شرایط، توانایی «نه» گفتن در هر مرحله از تحقیق (عدم ادامه کار) و بالاخره تصمیم‌گیری منطقی به‌جای تصمیم‌گیری احساسی.
ویسبورد معتقد است گزارشگری تحقیقی به خطاکاری‌هایی می‌پردازد که منافع عمومی را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این نوع گزارشگری بر اساس منطق بررسی به‌منظور «ایجاد تعادل در سیستم‌های دمکراتیک» عمل می‌کند… انتشار گزارش‌ها درباره خطاکاری‌های سیاسی و اقتصادی می‌تواند برانگیختن تحقیقات قضایی و پارلمانی را هدف قرار دهد. از دید ویسبورد گزارشگری تحقیقی از راه‌های زیر می‌تواند به پیشبرد دمکراسی و حقوق بشر کمک کند:
ـ پرورش شهروندان آگاه؛
ـ بسط آزادی بیان؛
ـ مسئول و پاسخگو نگه‌داشتن دولت؛
ـ نظارت بر عملکرد دولت و نقد آن.
در عین اینکه از حیث وسعت گزارش‌ها و نیز توجه به عمق رویدادها به روزنامه‌نگاری تشریحی و نیز شیوه روزنامه‌نگاری عمقی شباهت دارد، از جهت نوع برداشت و نگرش اجتماعی با آن‌ها متفاوت است. به‌بیان‌دیگر، در به سبب عدم اعتماد و اطمینان خبرنگار به اخبار و اطلاعات مندرج در اطلاعیه‌ها و اعلامیه‌های رسمی دولتی، کوشش‌های پیاپی در جهت کشف واقعیت‌ها صورت می‌گیرد تا امکان دسترسی به اطلاعاتی فراهم شود که عمداً از دسترس آن‌ها مخفی نگاه داشته می‌شود. (معتمدنژاد، ۱۳۶۸)
در به دلیل آنکه حقایق پشت پرده، افشا می‌شوند و این امر موجب رسوایی سیاستمداران و سایر شخصیت‌ها می‌شود، به روش «افشای افتضاحات» نیز شهرت دارد. (بدیعی و قندی، ۱۳۸۳)
سه عامل اساسی در ازاین‌قرارند: ۱. گزارش، کار خود گزارشگر باشد، نه اینکه ازجمله تحقیقاتی باشد که دیگران انجام داده‌اند؛ ۲. موضوع تحقیق از اهمیت منطقی برای دیگران برخوردار باشد؛ ۳. و درنهایت، افراد (یا نهادهایی) باشند که درصدد برآیند تا مسائل را از دید مردم، پنهان نگاه‌دارند. (کیبل، ۱۳۷۹)
بسیاری از شیوه‌ها و تکنیک‌های بنیادی شامل عملیاتی است که با بی‌صداقتی، بی‌وجدانی و امور غیراخلاقی در تقابل است… تمام گزارشگران تحقیقی برای تهیه یک گزارش، ملزم به رعایت اخلاق روزنامه‌نگاری هستند.(لالمی، ۱۳۸۹ به نقل از اندرسون و بنجامین)
نوعی ژورنالیسم افشاگرانه و ناظر بر عملکردها، سوءاستفاده‌ها، فسادها، سوء مدیریت‌ها و انحراف‌هاست. این سبک روزنامه‌نگاری در همه جای دنیا شرایط خاص خود را دارد؛ چراکه نوعی نگه‌داشتن آینه جلوی قدرتمندان است و طبیعی است که خوشایند آن‌ها نیز نباشد. از سوی دیگر، این سبک در خدمت پیشبرد آزادی بیان، قلم و حقوق شهروندی و یکی از پیشرفته‌ترین مکاتب روزنامه‌نگاری است. ژانری از روزنامه‌نگاری که کشف جریان‌های ناصواب و ناروای درون ساختارهای رسمی قدرت و افشای آن را به‌منظور کمک به اصلاح و پالایش امور جامعه، کمک به شنیده شدن صدای مردم و حق مردم را برای نظارت بر عملکرد رسمی، در دستور کار خود قرار داده است.
بیشتر بخوانید:
در همه جای دنیا حتی در جهان سرمایه‌داری که ثروت و قدرت تا حدی در لایه‌های مختلف اجتماعی توزیع‌شده است، هنوز هم دولت‌ها یا به‌طور مستقیم بر بخش اعظم منابع، علمی، اقتصادی، تخصصی و انسانی تسلط دارند یا به‌صورت غیرمستقیم با سیاست‌گذاری، برنامه‌ریزی و نظارت بر این منابع اعمال قدرت می‌کنند. به همین خاطر می‌توان گفت: اساساً رسانه‌های دولتی از ژانر مستثنی هستند. در حقیقت، روزنامه‌نگاری افشاگرانه است؛ بنابراین روزنامه‌های وابسته به دولت نمی‌توانند وارد این حوزه شوند. با فحاشی و هتاکی نسبتی ندارد و درعین‌حال که افشاگر است، منطقی، استدلالی، اطلاع‌رسان، وزین و متین نیز هست که مرعوب قدرت نمی‌شود. (فرقانی، ۱۳۸۸)
یکی از ژانرهای جذاب و البته دشوار روزنامه‌نگاری است که هوش، پشتکار و جسارت زیادی را می‌طلبد. ژورنالیست‌های محقق، بیش از آنکه مانند همکاران خود در دیگر سرویس‌های خبری پشت میز کار در تحریریه بنشینند، در معابر، کوچه‌ها و خیابان‌ها یا در آرشیو‌ها، کتابخانه‌ها و مراکز ارائه اطلاعات (و یا در فضای مجازی) مشغول تجسس و واکاوی پرونده‌های حساس جامعه‌اند. آنان در سایه حرکت می‌کنند و در دستیابی به اطلاعات، شگردها، منابع و کانال‌های خاص خود را دارند. (فرقانی، ۱۳۸۶)
گزارشگران تحقیقی
تعریفی که برای گزارشگران تحقیقی می‌توان ارائه کرد، به‌طور طبیعی، تابعی از تعریف گزارشگری تحقیقی و کار ویژه‌های آن است که در ادامه به چند مورد آن اشاره می‌شود:
روزنامه‌نگار تحقیقی، فردی است که حرفه‌اش، کشف حقیقت و تشخیص دادن خطا و انحراف است و در این راه از رسانه‌ها برای رسیدن به هدف خود استفاده می‌کند. گزارشگر تحقیقی ما را مورد خطاب قرار می‌دهد و می‌پرسد: نگاه کن، آیا این تکان‌دهنده نیست؟
دی برگ[1] در قسمت دیگری از کتاب خود، روزنامه‌نگاران تحقیقی را پاسداران مرزها معرفی می‌کند که باید نگهبان نظم و مراقب انحراف باشند. وی نمونه‌هایی از موضوع‌های مربوط به را این‌گونه نام می‌برد: رسوا کردن یک رویداد شرم‌آور حتی اگر غیرقانونی نباشد (همچون تخلف از یک قانون اخلاقی)؛ افشا کردن سوءاستفاده از قدرت؛ پرس‌وجو کردن درباره مبنای واقعی بیانیه‌های مهم؛ نشان دادن فساد در دستگاه عدالت؛ به چالش کشیدن یک گزارش دولتی (در هر زمینه)؛ ثابت کردن اینکه قوانین چگونه می‌توانند دور زده شوند؛ سرپوش برداشتن از یک مورد سرپوش گذاشته‌شده. روزنامه‌نگاران تحقیقی ورای منافع شخصی و ملی خود حرکت می‌کنند. آن‌ها به دنبال کشف حقایق و آگاه کردن مردم در سراسر جهان یا بررسی موضوع‌های جهانی همچون دمکراسی، حقوق بشر، حقوق حیوانات، محیط‌زیست، حقوق پیروان مذاهب مختلف و… هستند. (De Burgh, 2000)
گزارشگر تحقیقی تنها به تولید یک مطلب اکتفا نمی‌کند، بلکه یک خدمت را عرضه می‌کند؛ خدمتی سازنده در راستای بهبود کیفیت زندگی مردم. (Williams,1978)
وظیفه روزنامه‌نگار تحقیقی است که به دنبال کشف حقایق برود. او باید کنجکاوی را از حد بگذراند و بدون هرگونه وابستگی سؤالاتش را مطرح کند؛ چه از مقامات رسمی و دولتی و چه از هرکس دیگری که ممکن است به نحوی به موضوع تحقیق او مرتبط باشد. وی باید قوی و ثابت‌قدم باشد و از انتشار نتایجی که به دست می‌آورد، هراس نداشته باشد. (لالمی، ۱۳۸۹ به نقل از پرستون، ۱۹۹۵)
اتما و گلاسر معتقدند روزنامه‌نگار تحقیقـی، گزارش‌ها را بر اساس معیارهای اخلاقی می‌نویسد… روزنامه‌نگار باید بداند چگونه یک گزارش را با رعایت همه معیارهای اخلاقی بنویسد. این دو محقق از اصطلاح «نگهبان وجدان» برای روزنامه‌نگاران تحقیقی استفاده می‌کنند؛ چراکه روزنامه‌نگاران تحقیقی با جلب‌توجه افکار عمومی به فساد و مشکلاتی ازاین‌دست، از ارزش‌ها پاسداری می‌کنند. (لالمی، ۱۳۸۹ به نقل از آلوین، ۲۰۰۷)
ویژگی‌های موردنیاز گزارشگر تحقیقی
ازآنجاکه گزارش تحقیقی می‌تواند بر روند عادی امور تأثیر گذاشته، منشأ تحولات و اصلاحات اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی شود و نیز با در نظر گرفتن این نکته که گزارش‌های تحقیقی ممکن است با حیثیت، شخصیت و اعتبار فرد یا افرادی ســروکار داشـته باشد که سعی در پنهان‌کاری داشته‌اند، گزارشگر تحقیقی باید دارای توانایی‌ها و ویژگی‌هایی باشد که سلامت کاری او را تضمین کند. برخی از این ویژگی‌ها ازاین‌قرارند:
۱. داشتن خلوص و صداقت شخصی همراه با قضاوت متعادل و منطقی؛ به‌گونه‌ای که مخاطبان بتوانند همواره به گزارشگر و رسانه او اعتماد کنند. این امر باعث می‌شود که گزارشگر در خلال جمع‌آوری اطلاعاتی که منجر به بروز حقیقت می‌شود، از یک سو سرسخت و عینی‌گرا باشد و از سوی دیگر، بر اساس موازین اخلاقی و عاطفی، عمل کند.
۲. برخورداری از درک متعارف نسبت به تجاوز به حقوق دیگران، بی‌عدالتی، جرم، بی‌انصافی یا سوءاستفاده در مراکز دولتی و مؤسسه‌های خصوصی.
۳. درک عمیق این نکته که شرط موفقیت گزارشگر در انجام تحقیقات، منصفانه و اخلاقی عمل کردن و پرهیز از جهت‌گیری سیاسی است؛ زیرا هر عمل غیرقانونی یا جهت‌گیری سیاسی که بر اساس معیارهای پذیرفته‌شده، غیرمنصفانه و غیراخلاقی باشد، می‌تواند اعتبار تحقیقات گزارشگر را مخدوش و تخریب کند و اعتبار روزنامه یا رسانه او را به خطر اندازد.
۴. سوءاستفاده نکردن از اقتدار رسانه‌ای در جهت تحریف تعمدی حقیقت و هیجان آفرینی کاذب.
۵. شکیبایی، پیگیری و داشتن پشتکار در انجام تحقیقات صادقانه، پیگیرانه و منظم برای کشف حقیقت.
۶. شجاعت پذیرش اشتباه در تشخیص حقیقت و برداشتن گام‌های لازم برای اصلاح فوری اطلاعات نادرست. (Mollenhoff, 1981)
هفت قانون در گزارشگری تحقیقی
مالنهوف در اثر معروف خود گزارشگری تحقیقی توصیه‌هایی را با عنوان هفت قانون اساسی برای گزارشگرانی که در این زمینه فعالیت می‌کنند، مطرح می‌سازد که رئوسش عبارت‌اند از:
۱. از دخالت دادن علایق حزبی و سیاسی در جریان تهیه گزارش تحقیقی اجتناب کنید.
۲. در جستجوی حقایق و هنگام طرح سؤال‌ها باوجدان باشید و تلاش کنید برخورد شما با طرف‌های درگیر در ماجرا اعم از آن‌ها که دوستشان دارید یا به آن‌ها اعتماد ندارید، برابر باشد.
۳. موضوع خود را کاملاً بشناسید، محدوده آن را در نظر بگیرید، هدف و انگیزه خود را از انجام مصاحبه‌ها، طرح سؤال‌ها و مطالعه اسناد و پیشینه موضوع مشخص کنید.
۴. از اغراق، افراط‌وتفریط و تحریف حقایق اجتناب کنید.
۵. هم با منابع و هم با موضوع تحقیقتان یکسان و به‌طور مستقیم برخورد کنید، سؤال‌های بی‌پرده بپرسید، از فریبکاری بپرهیزید، نام یا هویت نادرست به کار مبرید، اگر قول داده‌اید که یک خبر محرمانه را حفظ کنید به قولتان پایبند باشید؛ حتی اگر این کار، شما را به مخاطره بیندازد، احترام گذاشتن و جلب اعتماد منابع، اعتمادهای بعدی را همراه خواهد داشت.
۶. از قانون تخطی مکنید، مگر آنکه آماده پذیرش پیامدهایش باشید.
۷. هنگام نوشتن گزارش علیه یک شخص از مدارک مستقیم استفاده کنید و به آن شخص فرصت دهید تا به سؤال‌های مطرح‌شده، پاسخ کامل بدهد. هیچ گزارشی ارزش آن را ندارد که اعتبار و شهرت خود را به خاطر آن به خطر بیندازید.
مالنهوف سپس با اشاره به فواید عملکرد اخلاقی گزارشگر تحقیقی تأکید می‌کند که رعایت این قوانین، باعث می‌شود که شما فردی منصف و دقیق شناخته شوید و در برابر حمله‌های جدی، آسیب‌پذیری کمتری داشته باشید. او یادآوری می‌کند که تنها چند مورد خطای جدی، به دیگران اجازه می‌دهد مطبوعات را غیرمسئول نشان دهند و می‌تواند ارزش کار چندین گزارشگر تحقیقی را تحلیل ببرد.
نتیجه
در جمع‌بندی مباحث مطرح‌شده می‌توان گفت که گزارشگری تحقیقی، نیاز به تحقیقات عمیق، طولانی و مستند با تکیه بر اسناد خصوصی و عمومی و پیگیری سرنخ‌ها، کار میدانی و مصاحبه‌های جامع دارد. این نوع گزارشگری، همچنین معتقد به نقش نظارتی رسانه‌ها و قدرت آن‌ها برای تسریع اصلاحات بوده و بر پاسخگو کردن نهادها و گردانندگان قدرت تمرکز دارد، موجب کنار رفتن خطاکاران و ارتقای مباحث عمومی در جامعه می‌شود، حوزه آزادی بیان و آزادی روزنامه‌نگاری را گسترش می‌دهد، راه‌های نوینی را برای دسترسی به اطلاعات می‌گشاید و ظرفیت رسانه‌ها را برای اعمال نقش نظارتی افزایش می‌دهد.
بر این اساس گزارشگر تحقیقی، فردی منظم، صبور، دقیق، منصف، باوجدان، اخلاق‌مداری، قانون‌گرا و متعادل و فاقد جهت‌گیری خاص سیاسی است. او منافع عمومی را بر منافع فردی و رسمی ترجیح می‌دهد و گاه به خاطر این ترجیح ممکن است ناگزیر از پذیرش پیامدهای ناگوار شود. به همین دلیل را بیشتر نوعی فعالیت داوطلبانه می‌دانند تا انجام یک مأموریت رسمی در چارچوب نهاد رسانه. به‌علاوه، در برخلاف روزنامه‌نگاری عادی، گزارشگر اساساً به منابع غیررسمی و غیردولتی استناد می‌کند و اطلاعات به‌دست‌آمده از این منابع را با اطلاعات منابع رسمی مقایسه می‌کند تا نادرستی یا تناقض را در آن‌ها نشان دهد.
این مقاله برگرفته از بخش‌هایی از فصل ششم کتاب «گزارش‌نویسی، چشم عقاب روزنامه‌نگاری» نوشته محمدمهدی فرقانی است.
[1]. De Burgh
