نقد فیلم «بردمن» ساخته آلخاندرو گونزالز اینیاریتو (100 فیلم برتر سینمای جهان)

11 تیر 1395

«بردمن» (مرد پرنده‌ای) با کسب چند جایزه از اسکار فیلمی آتشی‌مزاج و افسارگسیخته و یک کمدی - تراژدی با آمیخته‌ای از واقعیات سخت و گریزهای خیال گونه است. کارگردانی این فیلم با الخاندرو گونزالز اینیاریتو کارگردان ۵۱ ساله مکزیکی است که فیلم‌هایی مثل ۲۱گرم و بابل را در کارنامه خود دارد.

 

بازیگران دیالوگ‌های خود را با سرعت عجیبی ادا می‌کنند، موضوعات و حوادثی که در طی داستان مطرح می‌شوند هیچ‌گاه مانع یادآوری گذشته نمی‌شوند، موسیقی متن آن‌که جازی به‌شدت کوبه‌ای است، هیچ‌گاه آرام نمی‌گیرد و به دلیل تدوین کم‌نظیر و فیلم‌برداری خارق‌العاده و زبردستانِ آن توسط امانوئل لزبسکی، فیلم‌بردار مکزیکی که فیلم‌های «جاذبه و فرزندان انسان» را در کارنامه دارد، تمام فیلم مثل یک شات طولانی و ممتد جلوه می‌کند که به بیننده اجازه نمی‌دهد حتی یک‌لحظه نفس تازه کند.فیلم «بردمن» در ظاهر مجموعه‌ای از حوادث بیهوده و مسخره‌ای به نظر می‌رسد که در پشت‌صحنه یک تئاتر معروف در شهر نیویورک و در جنب میدان تایمز اتفاق می‌افتد؛ اما تماشای آن به این می‌ماند که سوار قطار سرعت باشید و یک کمدین بداهه گو و ناهشیار مرتب در گوشتان بخواند.

در تمام مدت فیلم شما متوجه نمی‌شوید که موضوع مهم در این ماجراها دقیقاً چیست و حتی شک می‌کنید که خود شخصیت‌های داستان هم دقیقاً بدانند در مورد چه چیزی حرف می‌زنند؛ اما شور و انرژی تحرک‌آفرین نهفته در فیلم و پرداخت تکنیکی آن سرگیجه‌آور است. همان‌طور که بت دیویس، بازیگر قدیمی هالیوود، در فیلم «همه‌چیز درباره ایو» که ماجرای آن نیز مربوط به سالخوردگی و برادوی بود، گفت: کمربندهای ایمنی خود را ببندید، شب پردست‌اندازی خواهد بود.» اما بعد از دیدن فیلم «بردمن» باید گفت که بت دیویس نمی‌توانست تصور کند که یک‌شب پردست‌انداز چه می‌تواند باشد.

مایکل کیتون، هنرپیشه شصت‌وچندساله آمریکایی که دو دهه پیش نقش بتمن را بازی کرده بود، در فیلم بردمن نقش بازیگری به نام ریگان تامسون را بازی می‌کند که سالها از دوران شهرتش در هالیوود گذشته و با کارگردانی و بازیگری در نمایشنامه‌ای بر اساس داستان کوتاه ریموند کارور با عنوان وقتی از عشق حرف می‌زنیم از چه حرف می‌زنیم»، قصد دارد فعالیت هنری خود را زنده کند. ریگان تامسون هیچ‌گاه روی صحنه تئاترهای بزرگ نیویورک بازی نکرده ولی با اجرای این نمایش قصد دارد از بردمن، یک شخصیت ابرقهرمان که دو دهه پیش او را به شهرت رسانده بود، فاصله بگیرد؛اما هر چه او تلاش می‌کند بردمن را فراموش کند بردمن حاضر نیست او را فراموش کند. ریگان تامسون دچار این وهم است که گویا شخصیت تخیلی بردمن هنوز هم همه‌جا و حتی در اتاق رخت‌کن پشت‌صحنه تئاتر، همراه اوست. شخصیت تخیلی بردمن مرتب در گوش او می‌خواند، به او ناسزا می‌گوید و به هر وسیله‌ای از او می‌خواهد که دوباره به هالیوود برگردد.

حوادث با سرعت اتفاق می‌افتند، تمرین‌های گروه بازیگران به جنجال و خونریزی می‌انجامد، اجراهای ویژه قبل از شب افتتاح نمایش به خاطر ناهشیاری بازیگران به آشوب می‌کشد و هر چه به شب اول اجرای نمایش نزدیک می‌شویم به نظر می‌رسد که ریگان تامسون تماس خود را با واقعیت بیشتر از دست می‌دهد. نامزد فعلی، همسر سابقش و مدیر برنامه‌ها و وکیلش نگران وضعیت او هستند.سؤالی که ریگان تامسون باید به آن پاسخ دهد و بخشی از هیجان افزوده و آمیزه‌های خیال گونه داستان را ایجاد می‌کند، این است: آیا باید به اجرای نمایشنامه درصحنه تاتر مهم نیویورک و آنچه هنر فاخر تلقی می‌شود بچسبد و یا دوباره به هالیوود برگردد و لباس بردمن این ابرقهرمان پلاستیکی را به تن کند؟

پیشینه شخصیت ریگان تامسون با بازی مایکل کیتون آشنا به نظر می‌آید چون این بازیگر آمریکایی در عالم واقعیت در سال ۱۹۹۲ بازی در مجموعه سینمایی بتمن، هالیوود را کنار گذشت. برای تکمیل پرداخت پسامدرنی داستان، نقش شخصیت دوم این فیلم را ادوارد نورتون بازی می‌کند که ستاره فیلم ابرقهرمانی «هالک شگفت‌انگیز» محصول ۲۰۰۸ بوده است.

نقش دختر خشمگین و رنجیده‌خاطر ریگان تامسون که به‌تازگی اعتیاد به مواد مخدر را ترک کرده، «اما استون» بازی می‌کند که در فیلم «اسپایدرمن شگفت‌انگیز» محصول ۲۰۱۲، نقش نامزد مرد عنکبوتی را بازی کرده است. دریکی از صحنه‌های فیلم هر سه این بازیگران در یک کادر قرار می‌گیرند: بتمن، اسپایدرمن و نامزد اسپایدرمن.

اما فیلم بردمن صرفاً نیم‌نگاهی به دنیای امروزی ستاره‌ها و علاقه و وسواس گونه هالیوود به فیلم‌های اکشن ابرقهرمانی نیست. این فیلم با پریدن بین ژانرهای سینمایی گوناگون برخی از بلندپروازی‌ها و سورئالیسم فیلم‌نامه‌های چارلی کافمن را دارد که دو نمونه برجسته آن «جان مالکوویچ بودن»، محصول ۱۹۹۹و «اقتباس» محصول ۲۰۰۲ هستند. هرچند فیلم‌های چارلی کافمن هیچ‌گاه به این اندازه سریع و خشمگین‌مآب نبودند. این نکته که زک گالیفیاناکیس، بازیگر کله‌شق‌ترین شخصیت فیلم «هنگ آور» (خماری)، محصول ۲۰۰۹، در فیلم بردمن نقش آرام‌ترین و مؤدب‌ترین شخصیت را بازی می‌کند، بی‌دلیل نیست.

باید یادآوری کرد که سرعت بیش‌ازحد این فیلم باعث می‌شود که برخی از صحنه‌ها به‌جای اینکه هیجان‌انگیز و جذاب باشند بیشتر خسته‌کننده می‌شوند. برخی از لطیفه‌های ظریف در داستان مجال بروز و هضم پیدا نمی‌کنند یا چند داستان کوچک‌تر پشت داستان اصلی، قربانی شکل آزاد و دیوانه‌وار پرداخت فیلم شده و به حاشیه رانده می‌شوند.

اما حتی در شرایطی که آشوب سرگیجه‌آور فیلم به مرزی می‌رسد که ممکن است بیننده را کاملاً از داستان بیگانه کند هنرنمایی جسورانه، دیوانه‌وار ولی پراحساس مایکل کیتون بیننده را به داستان برمی‌گرداند. او با بازیگری خود در طول تقریباً دوساعتی که این فیلم ادامه پیدا می‌کند به‌حق لیاقت نامزدی اسکار را دارد و ازاین‌پس باید در فیلم‌های مهم‌تری مجال ظهور پیدا کند.

 بردمن Birdman

 کارگردان: آلخاندرو گونزالز اینیاریتو. نویسندگان فیلم‌نامه: آلخاندرو گونزالز اینیاریتو، نیکلاس گیاکوبون، آلکساندر دیانلاریس. مدیر فیلم‌برداری: امانوئل لزبسکی. تدوین: استفن میریون. موسیقی: آنتونیو سانچز. بازیگران: مایکل کیتون، اما استون، زک گالیفیاناکیس، کنی چین، نوآمی واتس، جرمی شاموس، دامیان یانگ، ناتالی گلد و ادوارد نورتون. محصول آمریکا 2014