اینکه کسی خبری جعل کند که دیگران را سر کار بگذارد چیز جدیدی نیست. آنچه جدید است عامل رسانه‌های اجتماعی است که گاه باعث می‌شود نشود خبر واقعی و دروغی را از هم جدا کرد.
درواقع اینترنت همان‌قدر که به گسترش دانش کمک کرده، راه را برای دروغ و دغل هم بازکرده. اگر وینستون چرچیل زنده بود، می‌دید جمله معروفش که «تا حقیقت بیاید شلوارش را بالا بکشد، دروغ رسیده آن‌ور دنیا» چقدر به واقعیت این روزها نزدیک است. به عنوان نمونه، تحقیقات جدید نشان می‌دهد آمریکایی‌هایی که اخبار را از رسانه‌های اجتماعی می‌گیرند هرروز بیشتر می‌شوند؛ بنابراین بیراه نیست اگر بگوییم شمار کسانی که در معرض اطلاعات نادقیق هستند هرروز بیشتر می‌شود - نه‌فقط نادقیق که گاه کاملاً جعلی.
اینترنت پر است از سایت‌های خبری جعلی، از آن‌ها که عمداً روزنامه‌های واقعی را جعل می‌کنند گرفته تا سایت‌های تبلیغاتی حکومت‌ها و آن‌ها که روی مرز باریک طنز و شایعه‌پراکنی حرکت می‌کنند. یکی از این سایت‌ها نشنال ریپورت است. سایتی که مدعی است «منبع خبری مستقل شماره ۱ آمریکا» است. صاحب و بنیان‌گذار نشنال ریپورت شخصی است که خودش را آلن مونت‌گومری معرفی می‌کند - اما اسم واقعی‌اش این نیست. او می‌گوید: «بعضی وقت‌ها مثل مخدر است. از زیادشدن بازدیدکننده‌ها خمار می‌شوی. می‌فهمی چه طعمه‌ای به قلاب بزنی که مردم سراغش بیایند. برای من بیش از هر چیز سرگرمی است.»
یکی از پرسروصداترین خبرهای نشنال ریپورت خبر قرنطینه شدن یکی از شهرهای آمریکا به خاطر شیوع یک بیماری مرگبار بود. مونت‌گومری توضیح می‌دهد که مردم چطور خبرهای جعلی سایتش را می‌خوانند و باز نشر می‌کنند. او می‌گوید: «بدیهی است که تیتر مهم‌ترین چیز است و البته نام دامنه هم مهم است - باید نام سایت طوری باشد که تا حد ممکن موجه و مشروع به نظر بیاید. پایین‌تر از تیتر و دو پاراگراف اول را هرگز کسی نمی‌خواند؛ بنابراین اگر همان دو-سه پاراگراف اول معقول باشد، بعدش می‌توانید هر کار دلتان خواست بکنید و خنده‌دارش کنید.»
ولی اساساً چرا آدم باید چنین دردسری به خودش بدهد؟ پاسخ یک کلمه است: پول. وب‌سایت‌هایی مثل نشنال ریپورت که تبلیغ دارند، از انبوه بازدیدکننده‌هایشان پول‌های کلان درمی‌آورند. همین باعث می‌شود سایت‌هایی که اخبار طنز و شوخی منتشر می‌کنند، کم‌کم به سمت خبرهای باورپذیرتر بروند که بیشتر و گسترده‌تر پخش می‌شود. مونت‌گومری می‌گوید: «خبرهایی داریم که ۱۰ هزار دلار درآمد می‌آورد. اگر موضوع مناسب پیدا کنی و خبر را درست تنظیم کنی، همان یک خبر به‌اندازه هزاران دلار بازدیدکننده می‌آورد.»
تکلیف امثال مونت‌گومری که روشن است: پول درمی‌آورند. ما مخاطبان چقدر باید نگران باشیم که گول این سایت‌ها را نخوریم؟
بروک بینکوسکی از سایت اسنوپس که یکی از بزرگ‌ترین سایت‌های راستی آزمایی است و با اطلاعات غلط مبارزه می‌کند - معتقد است یک خبر جعلی به خودی خود خطرناک نیست، اما به‌مرورزمان که جا می‌افتد بالقوه می‌تواند آسیب برساند. خانم بینکوسکی می‌گوید: «آدم‌ها مدام دنبال چیزی می‌گردند که پیش‌داوری و جهان‌بینی‌شان را تأیید کند.» و این همان نقطه‌ضعفی است که خبرهای سایت آلن مونت‌گومری - به اعتراف خودش - هدف می‌گیرند. وی می‌گوید: «مدام سعی می‌کنیم برویم سراغ احساساتی که فکر می‌کنیم مردم‌دارند یا می‌خواهند داشته باشند. اخیراً گزارشی چاپ کردیم که پیش از مناظره‌های ریاست‌جمهوری، جواب سؤال‌ها را به هیلاری کلینتون می‌رسانند. اینجا و آنجا شایعاتی بود که این اتفاق افتاده - که البته همه دروغ بود؛ اما وقتی خبر را چاپ می‌کنی، آدم‌ها و سایت‌های دست راستی خوششان می‌آید و دنبالش را می‌گیرند.»
کرگ سیلورمن از سایت «بازفید» که در مورد تأثیرات خبرهای جعلی تحقیق کرده، معتقد است خبرهای جعلی آسان به رسانه‌های بزرگ هم می‌رسد. وی می‌گوید: «یک سایت خبری یک خبر سرکاری چاپ می‌کند. چون خبر روی شبکه‌های اجتماعی پخش می‌شود، یک سایت دیگر همان خبر را باز نشر می‌کند طوری که انگار جدی است، بدون اینکه به سایتی که اول خبر شوخی را چاپ کرده بود لینک بدهد. ازاینجا به بعد دیگر زنجیروار پیش می‌رود تا بالأخره یک خبرنگار در یک رسانه نسبتاً موجه خبر را می‌بیند و سریع گزارشی بر مبنایش می‌نویسد - چون بسیاری خبرنگارها هم می‌خواهند بیشتر تولید کنند، به خصوص خبرهایی که سروصدا کند. اولویت آن‌ها کمیت است نه کیفیت.»
آنتونی آدورناتو، استاد روزنامه‌نگاری در کالج ایتاکا در نیویورک، معتقد است فشار روی روزنامه‌نگارها بیشتر شده، درحالی‌که گاه دستورالعمل روشنی برای راستی آزمایی خبر ندارند. او می‌گوید: «سیاست‌های تحریریه همپای ماهیت کار پیش نرفته. کاملاً مرسوم است که رسانه‌ها از محتوایی که مردم منتشر کرده‌اند استفاده کنند، درحالی‌که همه تحریریه‌ها سیاست روشنی برای تأیید خبر ندارند.» آنتونی آدورناتو اخیراً شبکه‌های تلویزیونی محلی آمریکا را بررسی کرده و متوجه شده نزدیک ۴۰ درصدشان دستورالعمل مشخص برای راستی آزمایی اطلاعاتی که در رسانه‌های اجتماعی منتشر می‌شود ندارند. این در حالی است که مدیران همین شبکه‌های تلویزیونی گفته‌اند دستکم در یک‌سوم بولتن‌های خبری‌شان خبری از رسانه‌های اجتماعی گنجانده‌اند که بعد معلوم شده اشتباه یا نادقیق است.
با این وصف، حالا که سد جلوی اخبار جعلی شکسته شده، آیا می‌شود گفت کار از کار گذشته؟ آلن مونت‌گومری می‌گوید فیس‌بوک تدابیری اندیشیده که اثر سایت‌هایی مثل سایت او را کم کند. «تغییرات اخیر الگوریتم خبررسانی فیس‌بوک طوری است که مشخصاً ما را هدف گرفته. کاری کرده‌اند که خبرهای ما لایک نخورد و هم رسان نشود. شک ندارم همین کار را با سایت‌های مشابه هم کرده‌اند. منتها واقعیت این است تا وقتی بحث پول است - که هست - فقط باید خلاقانه‌تر عمل کنی.» مونت‌گومری می‌گوید ۹ سایت خبری درست کرده که محتوا را بین‌شان می‌چرخاند که از سانسور فیس‌بوک رد شود.
بنابراین، با فرض اینکه سایت‌های خبری الکی به کارشان ادامه خواهند داد، به نظر می‌رسد باید روی مخاطبان تمرکز کرد که فریب نخورند. کرگ سیلورمن می‌گوید: «روزنامه‌نگارها باید آموزش ببینند که خبر جعلی را سریع تشخیص بدهند. بچه‌ها هم باید در مدرسه یاد بگیرند چطور با نگاه پرسش‌گرانه به محتوای اینترنت نگاه کنند. باید یاد بگیرند تحقیق کنند و منابع مختلف را ببینند.»
ترند ینگ/bbc
